Archiwa autora: admin

Serdeuszko puka w rytmie cza-cza czy cza-czy?

Opublikowany przez

Dlaczego w piosence śpiewanej przez Marię Koterbską Serduszko puka w rytmie cza-cza występuje wyraz cza-cza, a nie cza-czy?

W czasie, gdy wspomina piosenka była przebojem, wyraz cza-cza funkcjonował jako nowe zapożyczenie, zapisywane jako cha-cha. Stopniowo włączał się w system fleksyjny. Najpierw funkcjonował jako wyraz – cytat z obcą pisownią i bez odmiany. Z czasem pisownia się spolszczyła, wyraz się przyswoił i zaczął być odmieniany.

Obecnie, gdy piszemy cza-czy i mamy na myśli taniec towarzyski i muzykę do tego tańca, to zapisujemy to słowo z łącznikiem przez cz (zapis przez cha też jest poprawny): cza-cza lub cha-cha.

Możemy nie odmieniać, tak jak jest to utrwalone w piosence, ale warto odmieniać, bo jest to bardziej naturalne. Wersja spolszczona brzmi następująco: cza-cza, cza-czy, cza-czę, cza-czą, a w liczbie mnogiej cza-cze, czacz (jako jeden wyraz), cza-czom, cza-czami, cza-czach.

Monika Kaczor

Bowiem

Opublikowany przez

Czy słowo bowiem trąci myszką?

Warto zwrócić uwagę na budowę tego wyrazu. Spójnik bowiem jest zrostem. Pochodzi od wyrażenie bo wiem, używanego w znaczeniu ‘bo jak mi wiadomo’.
Bowiem to słowo eleganckie, pasujące do starannych, estetycznie zbudowanych wypowiedzi. Najlepiej prezentuje się nie tuż po przecinku, ale na drugim lub trzecim miejscu w zdaniu, np. Nie wyrażam na to zgody, bowiem już nie raz nie dotrzymałeś umowy.

Monika Kaczor

Natychmiast

Opublikowany przez

Proszę o podanie znaczenia słowa natychmiast.

Od razu!, Już!, Bez zwłoki!, W tej chwili! – tak można by było przedstawić znaczenie słowa natychmiast.
Natychmiast i wszystkie jego synonimy, jak również ich użycie, odnoszą się do czasu. Co więcej, słowo natychmiast wywodzi się od wyrażenia wskazującego na relację przestrzenną. Jest ono skróconym zrostem utworzonym od słów: na tych miast, czyli ‚na tych miejscach’ (dawniej miasto oznaczało ‘miejsce’).
Natychmiast to pierwotnie ‘na tym miejscu; tu i teraz zanim stąd odejdziesz’.

Monika Kaczor

Stygnąca ręka, ciepła ręka

Opublikowany przez

W procesie spadkowym spotkałam się ze sformułowaniem: testament został spisany ciepłą ręką. Jak rozumieć zwrot spisać coś ciepłą ręką?

Frazeologizm, który jest zawarty w pytaniu, oznacza ‘dać coś komuś przed śmiercią, jeszcze za życia; dać coś komuś bezpośrednio, pomijając spisanie testamentu’. Synonimem do wspomnianego zwrotu jest dać coś komuś stygnącą ręką.
Skojarzenia związane ze słowem ciepły (serdeczność, życzliwość itp.) w połączeniu ciepłą ręką mogą sugerować, że ‚dajemy coś komuś z życzliwością, z dobrocią serca lub dać coś komuś własnoręcznie’, ale jest to mylne rozumienie.
Warto zaznaczyć, że ten frazeologizm jest rzadko używany, co może wynikać z tabu językowego, jakim jest objęty temat śmierci, zwłaszcza w kontekście spadku. Stąd zwrot spisać coś ciepłą ręką może być niewłaściwe odbierany.

Monika Kaczor

Jesteśmy otwarci

Opublikowany przez

Jak ocenić pod względem językowym informację na drzwiach kawiarni Jesteśmy otwarci?

Stosunkowo najczęściej na drzwiach lokalu gastronomicznego, lokalu handlowego można spotkać się z informacją zawierającą treść, np.: Otwarte, Kawiarnia otwarta. Dalej możemy przeczytać o godzinach, w których lokal jest czynny, a więc otwarty.
Sformułowanie Jesteśmy otwarci ma formę męskoosobową i odnosi się do ludzi. Powstaje pytanie, czy można się utożsamiać ze sklepem, z prowadzoną przez siebie działalnością? Często osoby mające własną działalność są tak związane z pracą i z własną firmą, że uznają ją za cześć swojego życia, a może nawet za część siebie. Takie podejście podoba się klientom i jest dobrym sygnałem marketingowym.
Jesteśmy otwarci przywołuje na myśl „osobowe”, pozytywne znaczenie przymiotnika otwarty: ‘szczery, pełen dobrej woli, skłonny do dyskusji.
Można mieć otwarty lokal, potocznie można – mieć otwarte i można – bardzo wieloznacznie – być otwarci.

Monika Kaczor

Spaść z ambony

Opublikowany przez

Szanowni Państwo,
jedna z bohaterek „Jędzy” Elizy Orzeszkowej wypowiada słowa – „Jutro pierwsza nasza zapowiedź wyjdzie. Ach, jak to śmieszne będzie z ambony spadać”. Co oznacza zwrot spaść z ambony?

W języku polskim można wskazać połączenia z czasownikiem spadać. Można spadać z piedestału (‘przestać być osobą godną szacunku’), spaść ze stołka (‘stracić wysokie stanowisko’), spaść z pieca na łeb (‘gwałtownie zlecieć z czegoś albo nagle stracić na wartości’), spaść z obłoków na ziemię (‘zderzyć się boleśnie z rzeczywistością’).
Wymienione w pytaniu sformułowanie spaść z ambony oznacza ‘zostać wymienionym w zapowiedzi przedmałżeńskiej, odczytywanej z kościelnej ambony’, czyli publicznie i oficjalnie zostać przedstawionym jako czyjś narzeczony lub czyjaś narzeczona”. Można więc z ambony spadać razem z kimś, np. W niedzielę z ambony spadnie nasz sąsiad z panną Anną.

Monika Kaczor

Przecinek przed wyrażeniami uogólniającymi

Opublikowany przez

Proszę o zasadę wyjaśniającą brak przecinka w połączeniach stary nie stary, młoda nie młoda, fajny nie fajny.

W połączeniach stary nie stary, młoda nie młoda, fajny nie fajny nie stawiamy przecinka dlatego, że połączenia takie traktujemy jako częściowo sfrazeologizowane i donoszące się do jednej cechy (trudnej do określenia). Co więcej, piszemy je rozdzielnie (stary nie stary, młoda nie młoda, fajny nie fajny), bo zgodnie z regułą ortograficzną (SO PWN, [182] 43.13 „partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy rozdzielnie przed przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi wtedy, kiedy (…) partykuła nie, występująca między identycznymi formami, tworzy wyrażenia uogólniające lub wskazujące na niepewność co do opisywanego obiektu”.

Monika Kaczor

Bosaki

Opublikowany przez

Jakie znaczenie ma sformułowanie bose buty?

Sformułowanie bose buty może budzić zdziwienie. W polszczyźnie przymiotnik bosy utrwalił się w takich połączeniach, np.: bosy koń (taki, który nie jest okuty), bose koła (koła niezabezpieczone metalowymi obręczami; bosy wóz). Bosakiem nazywano bose sanie, ale również człowieka chodzącego boso. Z kolei buty wzuwane na bose stopy określano bosakami. Przypominały one sandały, czyli właśnie bose buty.
Dziś mówimy na bosaka, czyli na boso, gołymi stopami; bosy lub bosonogi ‘o boso chodzącym człowieku’. Nie znamy już określeń: bose buty, bosaki.

Monika Kaczor

Katarzynki

Opublikowany przez

Jak zapisać nazwę zwyczaju: katarzynki czy Katarzynki?

Katarzynki (zapisywane małą literą) to zapomniany zwyczaj obchodzony w wigilię św. Katarzyny, czyli 24 listopada. W tym dniu kawalerzy wróżyli sobie, która to panna zostanie żoną każdego z nich. Odpowiednik andrzejek to właśnie katarzynki.
Warto wspomnieć, że katarzynki to również nazwa ‘pierniczków o brzegach wycinanych w półkolu’. Od lata znane są toruńskie katarzynki. Nazwę tych pierników zapisujemy małą literą, podobnie jak jasiek (poduszka).
O zapisie artykułów przemysłowych pisaliśmy na stronie Poradni UZ przy okazji pytania o poprawną formę nazw: batonik Pawełek czy batonik pawełek. Zachęcamy do lektury.

Monika Kaczor