Należy do najlepszych, należy do jednych z najlepszych czy jest jednym z najlepszych …?

Szanowni Państwo, w komentarzach sportowych często można usłyszeć należy do jednych z najlepszych sportowców …. Czy tak można powiedzieć?

Ktoś jest jednym z najlepszych pracowników, nauczycieli, muzyków, lekarzy lub należy do najlepszych fachowców, hydraulików powiemy wtedy, gdy ktoś jest bardzo dobry w tym, co robi, w swojej dziedzinie, świetnie się sprawdza w jakieś roli, a przy tym jest jeszcze kilka osób, które są w tym równie dobre.
Często spotykanym błędem jest kontaminacja konstrukcji należy do najlepszych i jest jednym z najlepszych oraz stwierdzenie, że ktoś należy do jednych z najlepszych. Taka konstrukcja jest niepoprawna.

Monika Kaczor

O wilku mowa i jego odpowiedniki w innych językach

Skąd się wzięło powiedzenie: O wilku mowa i czy istnieją jego odpowiedniki w innych językach?

Archetyp wilka jest głęboko zakorzeniony w kulturze chrześcijańskiej i z uwagi na naturalne cechy zwierzęcia, eksponowane w świecie fauny, kojarzone jest ono z reguły z drapieżnością, bezwzględnością i szeroko rozumianym pojęciem zła. W umysłowości europejskiej wilk kontrastuje od stuleci z owcą lub kozą, co można wyjaśnić chociażby symboliką przypowieści biblijnych. W Ewangelii św. Łukasza Chrystus zwraca się do swoich uczniów: Powiedział też do nich: «Żniwo wprawdzie wielkie, ale robotników mało; proście więc Pana żniwa, żeby wyprawił robotników na swoje żniwo. Idźcie, oto was posyłam jak owce między wilki. […]» (Łk 10, 2-3)
Również w belletrystyce, w świecie baśni i bajek wilk pojawia się w negatywnych konotacjach, pełniąc wielokrotnie rolę straszaka. Jego nieunikniona obecność stała się swoistym ostrzeżeniem przed złem, zapowiedzią dramatycznych wydarzeń, graniczących niemal z prawdziwym kataklizmem (pożarcie głównych bohaterów, utrata rodziny i zniszczenie domostw). Tak się dzieje np. w dziewiętnastowiecznej historii O wilku i siedmiu koźlątkach, spisanej przez słynnych niemieckich filologów braci Grimm i Czerwony Kapturek, przy czym motywy drugiej wymienionej bajki pochodzą pierwotnie ze zbioru Contes de ma Mère l’Oye (pol. Opowieści mojej Matki Gęsi) francuskiego autora Charles’a Perrault z lat 1695-1697.
Z kultury północnoeuropejskiej wywodzą się Trzy małe świnki (ang. Three Little Pigs), angielska baśń ludowa, w której trójka tytułowych protagonistów toczy walkę z wilczym agresorem. Historyjka pojawiła się w Anglii w roku 1840, choć w przekazach ustnych kursowała już długo wcześniej. Jej najsłynniejsza wersja uwieczniona została w roku 1890 w tomie English Fairy Tales przez australijskiego etnologa i folklorystę Joseph’a Jacobs’a.
Z (filmowych) czasów współczesnych warto tutaj przytoczyć niezwykle popularny w Polsce w latach osiemdziesiątych i wyprodukowany pod koniec lat sześćdziesiątych w ZSRR serial animowany Wilk i zając (tyt. oryg. Ну, погоди!, oznaczający No poczekaj!/Poczekaj tylko!). Historia stworzona przez Wiaczesława Kotionoczkina niosła ze sobą szereg elementów humorystycznych, przedstawiając adwersarza zająca jako silniejszego, ale nieporadnego życiowo fajtłapę.
Pozytywna percepcja wilka jako niezwykle inteligentnego samotnika wiąże się z twórczością amerykańskiego pisarza James’a Oliver’a Curwood’a. Jego Bari, syn Szarej Wilczycy (wydanie oryginalne Baree, Son of Kazan pochodzi z 1917 roku) stał się wiernym i opiekuńczym przyjacielem córki trapera. Do tego wątku nawiązuje twórczość brytyjskiej pisarki Michelle Paver, obejmująca jak dotąd sześć tomów Kronik Pradawnego Mroku (Chronicles of Ancient Darkness) z otwierającym serię fantasy Wilczym bratem (Wolf Brother) z 2004 r. I nie sposób pominąć w tym miejscu wydany dekadę po Curwoodzie, tj. w 1927 roku kultowy Steppenwolf, czyli Wilk stepowy, ukłon w stronę Fausta i filozofii buddyzmu, oddany przez niemieckiego noblistę Hermann’a Hesse.
W wielu językach europejskich przysłowiowy wilk jest dosłowną, ludową personifikacją zła, czyli samym diabłem. Język łaciński podaje niczym na tacy powiedzenie Lupus in fabula, czyli w dosłownym przekładzie Wilk w bajce. Francuzi posługują się wyrażeniem Quand on parle du loup, on en voit la queue (Gdy o wilku mowa, widać jego ogon). Niemcy używają wyrażenia Wenn man vom Teufel spricht, dann kommt er gelaufen (Gdy o diable mowa, on przybiegnie), natomiast anglosasi - Speak of the devil and he shall appear (Mów (Wspomnij) o diable, a on się pojawi).

Izabela Taraszczuk

Omikron czy omikron?

Który zapis jest poprawny Omikron czy omikron?

W odpowiedzi na to pytania może pomóc reguła ortograficzna dotycząca zapisu wielkimi literami nazw nazwy firm, marek i typów wyrobów przemysłowych (np. samochód marki Fiat). Istnieje jeszcze reguła, która głosi, że jeżeli tego typu nazwa samochodów używana jest jako nazwa pospolita konkretnych przedmiotów, a nie jako nazwa marek i typów, obowiązuje zapis małą literą, np. fiat, mercedes (np. Jeżdżę fiatem.).
Wobec tego mamy do czynienia z ortograficzną opozycją typu Omikron (nazwa wariantu, mutacji, typu wirusa, jego odmiana) oraz omikron (‘nie oznacza typu wirusa, ale jego konkretny objaw). Jak widać, oba zapisy (wielką i małą literą) są równoprawne, a to, którego zapisu użyć, generuje kontekst. Por.:
Naukowcy wciąż przyglądają się możliwościom nowego wariantu. Lekarka z RPA, która jako jedna z pierwszych medyków na świecie miała do czynienia z chorymi zakażonymi mutacją Omikron, ujawniła nowe, niepokojące fakty na jej temat.
Więcej: https://www.planeta.pl/Ciekawostki/Omikron-zaraza-REKORDOWO.-Niepokojace-dane-12-01-2022
Kolejne istotne kwestie w kontekście wariantu Omikron to towarzyszące zakażeniu objawy oraz skuteczność szczepionek w walce z wirusem. Co wiemy o wariancie Omikron? Wariant Omikron – wszystko, co o nim wiemy. (medonet.pl)
Wykrycie tej odmiany koronawirusa zaalarmowało świat naukowy, ponieważ w białku wirusa zidentyfikowano zaskakująco wysoką liczbę mutacji. Dodatkowo charakter zmian w wariancie Omikron wykazał pewne podobieństwa do tych zauważonych w wariancie Delta. Pojawiła się zatem potrzeba zweryfikowania stopnia zakaźności szczepu Omikron oraz jego potencjalnej odporności na szczepionki. Wariant Omikron – wszystko, co o nim wiemy. (medonet.pl)
Przebieg choroby po zakażeniu odmianą Omikron koronawirusa u młodych jest lekki, a pacjenci nie wymagają hospitalizacji – na to wskazują początkowe analizy stanu zdrowia pacjentów. Wariant Omikron – wszystko, co o nim wiemy. (medonet.pl)
Pierwsze wyniki badań wskazują, że szczepienie nie daje wystarczającej ochrony przed zakażeniem omikronem, ale wciąż jest skuteczne przeciwko hospitalizacji i ciężkiemu przebiegowi. Wariant Omikron – wszystko, co o nim wiemy. (medonet.pl)

Monika Kaczor

Skrupić się

Czy w języku polskim funkcjonuje czasownik skrupić się?

Skrupić się oznacza ‘stać się krupami’. Krupy to ziarenka kaszy, przede wszystkim kaszy jęczmiennej. Krupy stanowiły przeciwieństwo mąki miałkiej i puszystej. Dawniej używano niedokonanego czasownika krupić ‘rozdrabiać na krupy’, a więc skrupić oznaczało najpierw rozdrobnić na krupy – w przeciwieństwie do zemleć ‘mieląc, rozetrzeć na proszek’. Stąd powstało powiedzenie: jednemu się zmiele, drugiemu się skrupi, czyli jednemu się uda, a drugiemu się nie uda, co z czasem zyskało postać przysłowia: Na jednym się mełło, na drugim się skrupi ‘jeden nabroił, a drugi odpowiada’.
Czasownik skrupić się i skrupiać się są używane tylko w 3 osobie i odnoszą się wyłącznie do tego, czego nie lubimy, tego, co jest dla nas przykre. Mogą się więc skrupiać na kimś nieprzyjemne skutki czyjegoś postępowania, może się skrupić na kimś niezasłużona kara, czyjś gniew, złość lub niezadowolenie. Niepoprawne jest używanie tych czasowników, gdy mamy na myśli uczucia lub działania uznawane za pozytywne, nawet gdy sam kontekst lub ocena czynu są negatywne, np. Cała uwaga nauczyciela skrupiła się na dwojgu uczniach najbardziej aktywnych w grupie, zamiast Cała uwaga nauczyciela skupiła się na dwojgu uczniach najbardziej aktywnych w grupie.
(Za: Ojczysty dodaj do ulubionych).

Monika Kaczor

Czuć miętę do kogoś

Czemu mięta w przysłowiu czuć miętę do kogoś jest kojarzona z zakochaniem?

Mówimy, że ktoś CZUJE MIĘTĘ do kogoś, jeśli ktoś czuje do kogoś bardzo silną sympatię, pociąg, skłonność, upodobanie, choć chyba jeszcze nie miłość… Kiedyś mówiło się: CZUĆ do kogoś MIĘTĘ przez RUMIANEK – takie powiedzenie nasuwało jeszcze silniej nasycone aromatem skojarzenia. Skąd ta mięta i rumianek? Szukając odpowiedzi, warto sięgnąć po dawnych mistrzów: „to nagietki, to pachnące mięty, szczypiąc, kładnie w fartuszek podgięty” – to Naruszewicz; „W powietrzu stał zapach tęgi jak wino, zapach mięty i macierzanki, żarnowca i niewidzialnych w trawie kwiatów” – to Żeromski; „W sadzie, na brzegu niegdyś zarosłym pokrzywą, był maleńki ogródek, ścieżkami porznięty, pełen bukietów trawy angielskiej i mięty” – tak Mickiewicz maluje scenę, w której Tadeusz pierwszy raz ujrzy Zosię. Bujna i pachnąca mięta to nieodłączny atrybut romantycznej scenografii, po której spacerują zakochani.(Za: Ojczysty dodaj do ulubionych).

Monika Kaczor

Jaka jest etymologia słowa kutia?

Jaka jest etymologia słowa kutia?

Kutia to wschodni, słowiański i ściśle wigilijny przysmak; gotowa pszenica utarta z makiem, miodem i bakaliami. Pszenicę może zastąpić kasza lub ryż. Inne nazwy kutii to: kucja lub kucia. Ostatnia forma jest charakterystyczna dla gwar i dialektów kresowych; w polszczyźnie ogólnej nie występuje.
Na całej Rusi i na Kresach Wschodnich kutia była ściśle związana z Wigilią i świętami Bożego Narodzenia. Kutią, kucją lub kucią nazywano całą wieczerzę wigilijną i dzień Wigilii, określany również Dniem Kucji. Kutią nazywano również wigilię Nowego Roku, czyli sylwester, i wigilię Trzech Króli.
W „Słowniku wileńskim” czytamy, że kucja ‘jest to zabytek (obyczajowa pamiątka) dawniejszej przedchrześcijańskich Słowian ofiarnej potrawy, przynoszonej domowym duchom, a raczej cieniom zmarłych pokrewnych osób’.
Samo słowo wywodzi się najprawdopodobniej do greckiego kukki, kukkia ‘bób, co z kolei od kókkos ‘pestka, ziarno’.

Monika Kaczor

Jaka jest etymologia słowa jemioła?

Jaka jest etymologia słowa jemioła?

Związany ze świętami Bożego Narodzenia zwyczaj zawieszania jemioły u sufitu, żeby można było się pocałować pod nią z ukochaną osobą, nie jest polskim obyczajem. Zapożyczyliśmy go z Wysp Brytyjskich. W Anglii znany jest co najmniej od początków XVII w., ale jego rodowód jest starszy. Jemioła czczona była już przez celtyckich druidów. Napój z niej uważany był za odtrutkę na wszelkie trucizny, a także za skuteczny afrodyzjak, a zarazem symbol płodności. Celtycki kapłan uroczyście ścinał jemiołę złotym sierpem podczas obchodu, który odbywał się w pierwszy dzień nowego roku.
W polszczyźnie jemioła (dawniej: jemiel, jemioł, jemiało i jemioło, w dialektach: jemioła, anioła, imioła) to słowo stare, wywodzące się z prasłowiańszczyzny. Próbowano wywodzić je od czasownika jąć, jąć się, ująć się, ująć, chwycić, co by wskazywało, że jemioła byłaby ‘tym, co się mocno czegoś chwyta’. Ta hipoteza upadła. Etymologia pozostała niewyjaśniona – zgodnie z tajemniczym charakterem jemioły.

Monika Kaczor

 

Kością czy ością w gardle coś nam staje?

Kością czy ością w gardle coś nam staje?

W starszych słownikach znajdziemy ten frazeologizm tylko w jednej postaci: ‚coś komuś staje kością w gardle’, czyli ‚coś komuś mocno daje się we znaki, coś komuś bardzo dokucza, jest dla niego wyjątkowo przykre’. Zwrot coś komuś staje kością w gardle dopasował się do rzeczywistości pozajęzykowej i w najnowszych słownikach znajdziemy go już w dwojakiej postaci: coś komuś staje kością w gardle lub coś komuś staje ością w gardle. Mamy więc okazję zadławić się kością, ale przez nieuwagę możemy połknąć ość.

Monika Kaczor

Co oznacza -ektomia i -ostomia?

Co oznacza -ektomia i -ostomia?

Operacja, Znieczulenie, Strzykawka

Sufiks (-ektomia) oznacza usunięcie lub wycięcie, jak zwykle ma to miejsce w przypadku zabiegu chirurgicznego. Powiązane przyrostki to ( -otomia ) i (-ostomia). Przyrostek (-otomia) odnosi się do nacięcia lub wykonania nacięcia, podczas gdy (-ostomia) odnosi się do chirurgicznego wykonania otworu w narządzie w celu usunięcia odpadów.
Słowa kończące się na: (-ektomia)
Wycięcie wyrostka robaczkowego (append-ektomia) – chirurgiczne usunięcie wyrostka robaczkowego, zwykle z powodu zapalenia wyrostka robaczkowego. Wyrostek robaczkowy to mały, rurkowaty narząd, który rozciąga się od jelita grubego.
Aterektomia (ateroektomia) - zabieg chirurgiczny wykonywany za pomocą cewnika i urządzenia tnącego w celu wycięcia płytki nazębnej z naczyń krwionośnych .
Kardiektomia (kardiektomia) – chirurgiczne usunięcie serca lub wycięcie części żołądka zwanej odcinkiem sercowym. Odcinek sercowy to część przełyku połączona z żołądkiem.
Cholecystektomia (cholecystektomia) – zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu pęcherzyka żółciowego. Jest to powszechne leczenie kamieni żółciowych.
Cystektomia (cyst-ektomia) – chirurgiczne usunięcie części pęcherza moczowego powszechnie wykonywane w leczeniu raka pęcherza. Odnosi się również do usunięcia cysty.
Daktylektomia (daktylektomia) – amputacja palca.
Embolektomia (embolektomia) – chirurgiczne usunięcie zatoru lub skrzepu krwi z naczynia krwionośnego.
Gonadektomia (gonadektomia) – chirurgiczne usunięcie męskich lub żeńskich gonad (jajników lub jąder).
Irydektomia (irid-ectomy) – chirurgiczne usunięcie części tęczówki oka . Ta procedura jest wykonywana w leczeniu jaskry.
Isthmektomia (isthm-ectomy) – usunięcie części tarczycy zwanej przesmykiem. Ten wąski pasek tkanki łączy dwa płaty tarczycy.
Lobektomia (lobektomia) – chirurgiczne usunięcie płata określonego gruczołu lub organu , takiego jak mózg , wątroba, tarczyca lub płuca .
Mastektomia (mastektomia) – zabieg medyczny polegający na usunięciu piersi, zwykle wykonywany w celu leczenia raka piersi .
Neurektomia (neurektomia) – zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu całości lub części nerwu .
Pneumonektomia (pneumonektomia) – chirurgiczne usunięcie całości lub części płuca. Usunięcie jednego płata płuca nazywa się lobektomią. Pneumonektomia jest wykonywana w celu leczenia chorób płuc, raka płuc i urazów.
Splenektomia (splenektomia) – chirurgiczne usunięcie śledziony .
Tonsillektomia (ektomia migdałków ) – chirurgiczne usunięcie migdałków, zwykle z powodu zapalenia migdałków.
Topectomy (top-ectomy) – operacja wykonywana w celu usunięcia części kory mózgowej w mózgu w leczeniu niektórych zaburzeń psychicznych i niektórych rodzajów padaczki.
Wazektomia (wazektomia) – chirurgiczne usunięcie całości lub części nasieniowodu w celu sterylizacji męskiej. Nasieniowód to przewód, który przenosi plemniki z jąder do cewki moczowej.
Słowa kończące się na: (-ostomia)
Angiostomia (angiostomia) – chirurgiczne otwarcie wykonane w naczyniu krwionośnym zwykle w celu umieszczenia cewnika.
Cholecystostomia (stomia chol-cysta) – chirurgiczne utworzenie stomii (otwarcia) w woreczku żółciowym w celu umieszczenia drenu.
Kolostomia (stomia okrężnicy) – zabieg medyczny polegający na połączeniu części okrężnicy z utworzonym chirurgicznie otworem w jamie brzusznej. Pozwala to na usuwanie odpadów z organizmu.
Gastrostomia (gastr-stomia) – chirurgiczny otwór w żołądku stworzony w celu karmienia przez zgłębnik.
Ileostomia (stomia krętnicza) – utworzenie otworu od ściany brzucha do jelita krętego jelita cienkiego. Otwór ten umożliwia uwolnienie stolca z jelit.
Nefrostomia (nefrostomia) – nacięcie chirurgiczne wykonane w nerkach w celu wprowadzenia rurek odprowadzających mocz.
Perikardiostomia (peri-cardi-stomy) – chirurgicznie utworzony otwór w osierdziu lub worku ochronnym otaczającym serce. Ta procedura jest wykonywana w celu odprowadzenia nadmiaru płynu wokół serca.
Salpingostomia (salping-stomia) – chirurgiczne utworzenie otworu w jajowodzie w celu leczenia blokady spowodowanej infekcją, przewlekłym stanem zapalnym lub ciążą pozamaciczną.
Tracheostomia (stomia tracheostomijna) – otwór chirurgiczny utworzony w tchawicy (tchawicy) w celu wprowadzenia rurki umożliwiającej przepływ powietrza do płuc .
Tympanostomia (tympan-stomia) – chirurgiczne utworzenie otworu w bębenku usznym w celu uwolnienia płynu i zmniejszenia ciśnienia. Małe rurki zwane rurkami tympanostomijnymi są chirurgicznie umieszczane w uchu środkowym, aby ułatwić odpływ płynów i wyrównać ciśnienie. Ta procedura jest również znana jako myringotomia.
Urostomia (ur-stomia) – chirurgicznie utworzony otwór w ścianie jamy brzusznej w celu odprowadzenia moczu lub drenażu.

Monika Kaczor