Na zaproszeniu ślubnym zaprosiliśmy Państwa Jeshków oraz na kolejnym Wojtka Jeshkego zgodnie (naszym zdaniem) z zasadami gramatyki. Nazwisko w mianowniku brzmi Jeshke. Efekt jest taki, że wszyscy są urażeni. Wyjaśniają, że ich nazwisko się nie odmienia. Proszę o odpowiedź językoznawców – kto z nas popełnia błąd?

Szczegółowe zasady odmiany nazwisk podają między innymi słownik ortograficzny języka polskiego i słownik poprawnej polszczyzny (zob. Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, Warszawa 1999). Ogólne zalecenie dotyczące deklinacji nazwisk polskich i obcych jest następujące: jeśli tylko jest możliwe przyporządkowanie nazwiska jakiemuś wzorcowi odmiany, należy je odmieniać (zob. rozdział IX Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. E. Polańskiego, https://sjp.pwn.pl/zasady/IX-Pisownia-nazw-wlasnych;629595.html).
Językoznawczyni prof. Irena Bajerowa jeden ze swoich artykułów zatytułowała „Wstyd nie odmieniać nazwisk!” . W żartobliwy sposób prof. Jan Miodek przekonuje, że „nazwiska trzeba odmieniać!”: „Genialny matematyk i świetny aforysta Hugo Steinhaus powiedział takim, którzy nie życzyli sobie odmieniania ich nazwiska: Pan jest właścicielem swojego nazwiska tylko w mianowniku liczby pojedynczej. Pozostałymi przypadkami rządzi gramatyka!” (https://plus.nto.pl/prof-jan-miodek-nazwiska-trzeba-odmieniac/ar/4161843, zob. wpis Jak odmienić nazwisko Dancewicz?)
Zgodnie z obowiązującą w polszczyźnie normą językową zaleca się, aby nazwiska męskie obcego pochodzenia (bez względu na ich pisownię oryginalną) zakończone na samogłoskę -e odmieniać według wzorca przymiotnikowo-rzeczownikowego, to znaczy, że w liczbie pojedynczej powinny one przybierać formy właściwe przymiotnikom rodzaju męskiego (przy czym w miejscowniku i narzędniku otrzymują końcówki -em, nie: -ym), np. Linde – Lindego – Lindemu – Lindem, Goethe – Goethego – Goethemu – Goethem, Dante – Dantego – Dantemu – Dantem, a w liczbie mnogiej – formy odmiany rzeczowników osobowych, jak Linde – Lindowie – Lindów, Jeshke – Jeshkowie – Jeshków.
W zakresie nazwisk zakończonych na -e występuje również tendencja do pozostawiania ich w formie nieodmiennej. Możliwość nieodmieniania jest dopuszczalna, gdy nazwisko zostanie poprzedzone imieniem lub rzeczownikiem pospolitym (np. minister, prezydent). Zaleca się jednak odmienianie nazwisk przyswojonych, jeśli nie przeszkadzają temu czynniki pisowniowe (zob. D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego, Warszawa 1976).

Magdalena Idzikowska

Jak odmienić słowo flashforward?

Angielski rzeczownik flashforward  (zapisywany także w postaci  flash-forward ) to technika narracyjna polegająca na przedstawieniu w filmie, serialu wydarzeń z przyszłości. Najprościej rzecz ujmując, jest to skok do przodu w chronologii akcji. Jest przeciwieństwem ukazujących przeszłość flashbacków.
FlashForward to także tytuł amerykańskiego serialu emitowanego w stacji ABC w 2009 roku. Prezentowano go także w Polsce pod tytułem „FlashForward” („Przebłysk jutra”).
Odmiana rzeczownika przedstawia się następująco:
liczba pojedyncza                         liczba mnoga
M. flashforward                             M. flashforwardy
D. flashforwardu                           D. flashforwardów
C. flashforwardowi                        C. flashforwardom
B. flashforward                             B. flashforwardy
N. flashforwardem                        N. flashforwardami
Ms. flashforwardzie                      Ms. flashforwardach
W. flashforwardzie                       W. flashforwardy

Irmina Kotlarska

Bardzo proszę o wyjaśnienie wątpliwości odnośnie zdania: „Pracujemy dzień po dniu, na całym świecie, po to, by dostarczyć Ci najwspanialsze frytki.” Czy konstrukcja „dostarczyć najwspanialsze frytki” jest prawidłowa, czy nie powinno być w tym zdaniu „dostarczyć najwspanialszych frytek”? Przecież dostarcza się nie wrażenia tylko wrażeń…I jeszcze jedno pytanie: czy prawidłowo powinno pisać się „potrzebuję pięciu frytek” czy „potrzebuję pięć frytek”.

Na to pytanie odpowiadają pośrednio historycy języka, którzy przyznają, że problemy ze składnią dopełniaczową i biernikową trwają od wielu dziesięcioleci, a może nawet stuleci. Wyliczają, że zjawisko zastępowania rządu dopełniaczowego biernikowym objęło w historii polszczyzny kilkaset czasowników (por. Magdalena Pastuchowa, Mirosława Siuciak, „Współczesne zmiany rekcji czasowników”, Forum Lingwistyczne 2014; artykuł dostępny on-line).
Ogólnie jest to bardzo skomplikowany problem, ale w podanych przykładach rozstrzygnięcie wydaje się dość jednoznaczne. Jeśli chodzi o czasownik potrzebować, to ma on bezwzględnie rząd dopełniaczowy, tzn. wymaga zawsze dopełnienia w dopełniaczu: potrzebuję (czego?) pięciu frytek, dwóch gruszek itp.
Inaczej sprawa się ma z czasownikiem dostarczać, który czasem wymaga dopełnienia w bierniku (gdy chodzi o coś konkretnego, jak frytki), a czasem w dopełniaczu (gdy chodzi o coś abstrakcyjnego, np. wrażenia, emocje lub o część większej całości, np. trochę cukru). Dlatego w zdaniu Pracujemy dzień po dniu, na całym świecie, po to, by dostarczyć Ci najwspanialsze frytki poprawny będzie rząd biernikowy, a w zdaniu Dostarczymy Ci wielu wrażeń – rząd dopełniaczowy.

Magdalena Steciąg

Dzień dobry. Od jakiegoś czasu zastanawiam się nad odmianą własnego nazwiska – Dancewicz. Zainteresowałem się tym tematem, ponieważ gdy np. dostaję zaproszenie na przyjęcie, ludzie zazwyczaj piszą „Zapraszam Alana Dancewicza”, a mój tata i dziadek twierdzą, że naszego nazwiska się nie odmienia. Proszę o pomoc w dotarciu do tego jaka forma jest poprawna.

Większość nazwisk polskiego i obcego pochodzenia się odmienia. Ogólne zalecenie mówi o konieczności odmiany, jeśli tylko możliwe jest przyporządkowanie nazwiska jakiemuś wzorcowi odmiany. Jak podaje Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, wybór odpowiedniego wzorca odmiany zależy głównie od: 1) płci właściciela, 2) jego narodowości, 3) zakończenia nazwiska (może chodzić albo o zakończenie fonetycznej formy nazwiska, albo o zakończenie tematu). Nazwisko Dancewicz odmienia się następująco:

M. Dancewicz
D. Dancewicza
C. Dancewiczowi
B. Dancewicza
N. Dancewiczem
Msc. Dancewiczu
W. Dancewiczu!

Nazwisko to pozostanie nieodmienne, jeśli nosi je kobieta, zgodnie z zasadą, że nie odmienia się nazwisk żeńskich zakończonych na spółgłoski, a więc: z Anną Dancewicz, dla Anny Dancewicz etc.

Kłopoty z odmianą nazwisk są zauważane przez językoznawców. Mirosław Bańko w wstępie do „Słownika wyrazów trudnych i kłopotliwych przyznaje”: „Dowodem na to, że mówiący częściej kierują się tu wyczuciem niż regułą, jest fakt, że iż autor tej książki (Mirosław Bańko – przyp. KRB) dopiero na studiach polonistycznych dowiedział się, że jego nazwisko jest zasadniczo odmienne”.

Z kolei Jan Miodek w jednym z wywiadów mówi przewrotnie: „Genialny matematyk i świetny aforysta Hugo Steinhaus powiedział takim, którzy nie życzyli sobie odmieniania ich nazwiska: Pan jest właścicielem swojego nazwiska tylko w mianowniku liczby pojedynczej. Pozostałymi przypadkami rządzi gramatyka! (Źródło: https://plus.nto.pl/prof-jan-miodek-nazwiska-trzeba-odmieniac/ar/4161843).

Kaja Rostkowska-Biszczanik

Jestem farmaceutką i w branżowym czasopiśmie („FarmaProfit Magazyn dla farmaceutów” nr 2 sierpień/październik 2017) przeczytałam: Dlatego też jeśli tylko przedsiębiorcy niebędący farmaceutami przestrzegać będą obowiązujące przepisy prawne, zachowają możliwość prowadzenia aptecznego biznesu. Czy autor nie powinien był napisać „przestrzegać będą obowiązujących przepisów prawnych”? Chyba raczej zapytamy „kogo/czego będą przestrzegać” (dopełniacz) niż „kogo/co będą przestrzegać” (biernik).

Tak, ma Pani oczywiście rację. Poprawnie: Przestrzegać – czego (przepisów, zasad, norm).

Magdalena Idzikowska