Byłbym zobowiązany, gdyby byli Państwo tak uprzejmi i wyjaśnili pewną wątpliwość, na tle której powstał między mną, a kolegą spór. Chodzi o sposób odmiany nazwiska Wiater. Czy nazwisko to w ogóle odmienia się przez przypadki? Kolega twierdzi, że nie. Mnie wydaje się, że owszem, lecz mam wątpliwość, czy właściwą formą byłoby stwierdzenie „proszę o skontaktowanie się w tej sprawie z panem Wiatrem”, czy też „proszę o skontaktowanie się w tej sprawie z panem Wiaterem”. Wersja kolegi to oczywiście „proszę o skontaktowanie się w tej sprawie z panem Wiater”.

Wszystkie polskie nazwiska męskie odmieniają się przez przypadki. Czasami trudno dobrać odpowiedni wzór odmiany, ale tym razem tak nie jest. Pozostaje kwestia e ruchomego. Zasadą, która może pomóc w rozstrzygnięciu wątpliwości, jest następujący przepis (z „Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN”, s. 1614):

Odmieniając nazwiska dwu- lub więcejsylabowe, w których wygłosowa głoska -k jest poprzedzona głoską e, zawsze opuszczamy tę samogłoskę w przypadkach zależnych, gdy jest ona opuszczana w równobrzmiących rzeczownikach pospolitych, np. Dudek – D. Dudka (nie: *Dudeka), bo dudek – D. dudka.

Na zasadzie analogii można tę regułę zastosować do nazwiska Wiater, równobrzmiącego z wyrazem gwarowym *wiater, w którym e ruchome jest wtórne, historycznie nieuzasadnione (por.: kompendium internetowe „Gwary polskie. Przewodnik multimedialny” pod adresem http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=123).

Interpretację tę potwierdza praktyka społeczna. W Narodowym Korpusie Języka Polskiego nazwisko odmieniane z e ma 18 poświadczeń, natomiast bez e – 837, co wskazywałoby na powszechniejsze użycie drugiej formy. Trzeba jednak uwzględnić to, że forma bez e jest wspólna dla dwóch nazwisk: Wiatr i Wiater.

Odmiana Wiatra, Wiatrowi itd. jest charakterystyczna dla komunikacji codziennej, natomiast Wiatera, Wiaterowi pojawia się częściej w pismach oficjalnych, zwłaszcza w sytuacjach, gdy nosiciel nazwiska nie jest znany nadawcy.

Magdalena Steciąg

Komentarz internauty
Przypomina to trochę anegdotę, którą niedawno czytałem:
„We Wrocławiu w jednej willi ze Steinhausem mieszkał inny matematyk prof. Bronisław Knaster – Knaster na parterze, a Steinhaus na piętrze. Byli jak Fredrowscy Paweł i Gaweł, gdyż stale prowadzili różne intelektualne spory. Jeden z najbardziej znanych dotyczył odmiany nazwisk. Steinhaus twierdził, że forma dopełniacza nazwiska Knaster brzmi Knastra, zaś sam Knaster uważał, że prawidłowa forma to Knastera. Pewnego razu, gdy ponownie między nimi rozgorzał spór o odmianę nazwisk, Knaster w przypływie uniesienia rzucił do Steinhausa: „Wybaczy pan, profesorze, ale każdy ma prawo do własnego nazwiska!”, co Steinhaus zripostował: „Tak jest, ale tylko w pierwszym przypadku”. Wrocławscy matematycy przyglądający się sporowi dwóch sąsiadów żartowali, że w ich wspólnym ogródku przed domem na jednej grządce rosły astry prof. Steinhausa, a na drugiej astery prof. Knastera.”

Jak należy odmieniać nazwę naszego zielonogórskiego hotelu Ruben?
Skoro Ruben to postać biblijna, to właściwy będzie wzorzec odmiany dla nazwisk… no właśnie – jakich? Hebrajskich? Słownik PWN nawet nie podaje informacji o odmianie takich nazwisk. Według jakiego paradygmatu należy tę nazwę odmieniać? Kusi odmiana Ruben – Rubena – Rubenowi – Rubena – Rubenem – Rubenie – Rubenie; ale czy słusznie?

Na to pytanie szukałam odpowiedzi w słownikach i w uzusie. Oba źródła potwierdzają intuicję internauty.

Słownik imion pod red. W. Janowowej, A. Skarbek, B. Zbijnowskiej i J. Zbinowskiej z 1991 roku podaje, iż imię Ruben występuje w niemal wszystkich językach, oprócz duńskiego, norweskiego i portugalskiego. Autorki klasyfikują to imię jako obcojęzyczne.

Słownik imion Jana Grzeni z 2002 roku nie podaje imienia Ruben. Podaje jednak wzór odmiany obcych imion męskich zakończonych w wymowie na spółgłoskę: w liczbie pojedynczej M. William, Ruben, DB. Williama, Rubena, C. Williamowi, Rubenowi, N. Williamem, Rubenem, WMs. Williamie, Rubenie; w liczbie mnogiej: MW. Williamowie, Rubenowie, DB. Williamów, Rubenów, C. Williamom, Rubenom, N. Williamami, Rubenami, Ms. Williamach, Rubenach.

Słownik imion współcześnie w Polsce używanych K. Rymuta z 1995 roku podaje liczbę osób noszących w tym czasie imię Ruben w różnych województwach (zgodnie z dawnym podziałem administracyjnym). W kolejności alfabetycznej są to: bielskie 8, bialskopodlaskie 1, białostockie 1, elbląskie 2, gdańskie 1, gorzowskie 1, jeleniogórskie 1, opolskie 3, płockie 1, piotrkowskie 1, słupskie 1, suwalskie 3, szczecińskie 1, warszawskie 1, wałbrzyskie 2, włocławskie 2, wrocławskie 2. Liczby pokazują, że jest to imię rzadkie.

Ma ono pochodzenie biblijne. Według Słownika postaci biblijnych ze strony internetowej Biblia.info.pl: „Ruben to najstarszy syn Jakuba i Lei. Próbował uratować życie Józefa, kiedy jego bracia planowali jego zabicie. Wiele lat później w Egipcie zaoferował swoich dwóch synów jako zakładników gwarantujących bezpieczeństwo Beniamina. Ruben był ojcem pokolenia nazwanego od jego imienia”.

Skontaktowałam się w tej sprawie także z kierownictwem Ruben Hotel. Z odpowiedzi wynika, że na co dzień używa się w hotelu polskiej wersji nazwy, tzn. mówi się: hotel Ruben, do hotelu Ruben itd.; natomiast w kontaktach oficjalnych lub z cudzoziemcami występuje raczej nazwa obcojęzyczna Ruben Hotel i wówczas nie jest ona odmieniana.

Tendencję do stosowania szyku wzorowanego na języku angielskim językoznawcy niejednokrotnie krytykowali. Przykład nazwy zielonogórskiego hotelu pokazuje, że rodzi ona niepotrzebne komplikacje w codziennej komunikacji.

Jesica Woźniak

Proszę o pomoc w sprawie imion Oliwia i Amelia. Czy formy „dla Oliwii”, „dla Amelii” są poprawne? Sprawdzałam w kilku źródłach i czasem są one pisane przez jedno „i”.
Czy jest możliwe (czyt. poprawne) użycie formy „Klaudiu”. W jakimkolwiek wypadku. Rozumiem, że apostrofa byłaby tu „Pani Klaudio”, ale czy do dziecka można się zwrócić właśnie „Klaudiu”.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN daje w pierwszej kwestii wyraźne rozstrzygnięcie. Zarówno imię Oliwia, jak i Amelia (także: Klaudia, Wiktoria i wiele innych imion obcego pochodzenia zakończonych na –ia) w przypadkach zależnych (dopełniaczu, celowniku, miejscowniku) zapisuje się przez dwa i. Zapis przez jedno i, mimo że się z różnych względów upowszechnia, pozostaje niepoprawny.

W drugiej kwestii rozstrzygnięcie nie jest tak jednoznaczne. Wszystko wskazuje na to, że kształtuje się obecnie nowy uzus: w sytuacjach oficjalnych i na piśmie imię Klaudia odmienimy w wołaczu przez -o, a w sytuacjach nieoficjalnych, zwłaszcza w odniesieniu do dziecka, dodamy końcówkę -u, i będzie to poprawne. Wypowiadał się na ten temat niejednokrotnie prof. Jan Grzenia, niekwestionowany autorytet w tej materii, autor Słownika imion i Słownika nazw własnych (zob.: http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Ula;10983.html, http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Nadia;9310.html).

I jeszcze słówko o zdrobnieniach. Coraz częściej słyszy się, że rodzice zdrabniają (czy może skracają?) imiona swoich pociech, korzystając z niepolskich wzorców słowotwórczych, np. na Wiktorię wołają Wiki, na Oliwię – Oliw. Tymczasem jednym z wyróżników polszczyzny na tle innych języków jest bogactwo formantów deminutywnych, dających rozmaite możliwości tworzenia zdrobnień i spieszczeń. Warto z nich korzystać, mówiąc o małej Wiktorii np. Wikta, Wikcia, Wiktusia, a o kochanej Oliwii – Oliwka, Oliwcia, Oliwusia.

Magdalena Steciąg

Jak się odmienia nazwa Rychcice? Pochodzę z Rychcic czy z Rychciców?

Nazwę miejscowości Rychcice należy odmieniać analogicznie do miasta Pabianice. Zatem: Rychcice, Rychcic, Rychcicach.

Słowniki nazw miejscowych notują także przymiotnik (rychcicki) oraz nazwę mieszkańców (rychciczanin, rychciczanka).

Położona niedaleko Drohobycza na Ukrainie wieś Rychcice jest bliska mieszkańcom województwa lubuskiego. Jak można przeczytać w Wikipedii, w sierpniu 1945 pięćdziesiąt polskich rodzin z parafii Rychcice zostało przesiedlonych na tzw. Ziemie Odzyskane. Ich potomkowie zamieszkują dziś m.in. Drzonów, Witnicę, Świerkocin, Nową Sól, Żabno, Kiełcz, Wleń, Bytów.

Jesica Woźniak

Jak się odmienia wyraz faksymile w liczbie pojedynczej?

Faksymile to wyraz rzadki, książkowy oznaczający ‘dokładną reprodukcję dokumentu lub podpisu itp.’. Pochodzi z języka francuskiego fac-similé i z języka łacińskiego fac simile ‘czyni podobnie’.

Słowniki poprawnościowe podają informacje, że wyraz jest nieodmienny w liczbie pojedynczej, co oznacza, że w każdym z przypadków gramatycznych przyjmuje tę samą postać faksymile. W liczbie mnogiej odmienia się wg wzoru: M. faksymilia, B. faksymiliów, C. faksymiliom itd.

Piotr Kładoczny

Dlaczego liczba mnoga od słowa “rok” brzmi “lata”? Dlaczego akurat ta pora roku?

Co prawda używa się czasem zwrotów typu: “skończyła trzynaście wiosen”, ale dużo rzadziej i takie wyrażenie już w pewien sposób nacechowuje wypowiedź. Dlaczego więc lato?

W języku polskim występuje zjawisko supletywizmu. Polega ono na tym, że temat liczby pojedynczej wyrazu różni się od tematu liczby mnogiej (są etymologicznie niespokrewnione). Tak dzieje się właśnie w przypadku rzeczownika rok. Wyraz ten w liczbie mnogiej przybiera formę lata – lat (D.), latom (C.), lata (B.), latami (N.), latach (Msc.). Podobnie formę supletywną posiada rzeczownik człowiek – ludzie.

Lato to ‘pora roku’. Warto dodać, że dawną formą, dziś gwarową, jest latoś. Oznacza ona ‘tego roku, w tym roku’, stąd latosi – ‘tegoroczny’. Natomiast rzeczownik wiosna również oznaczający ‘porę roku’ posiada także znaczenie ‘rok życia człowieka’ (por. skończyć ileś wiosen). Jest to znaczenie książkowe (wyszukane, staranne), stąd wyczuwane nacechowanie (por. liczyć sobie ileś wiosen, przeżyć, umrzeć w którejś wiośnie życia).

Magdalena Idzikowska

Na zajęciach z języka litewskiego dowiedziałem się, że w tym języku zaimki mano i savo (mój i swój) nie mogą być używane wymiennie. Dla przykładu można powiedzieć: Spałem w swoim (nie: moim) łóżku – ta sama osoba jest właścicielem i wykonawcą czynności. Ty spałeś w moim łóżku – są to różne osoby. Czy w polszczyźnie panuje podobna zasada?

Swój to jest zaimek dzierżawczy używany zamiast zaimków: mój, nasz, twój, wasz, jego, jej, ich i odnosi się do przedmiotu należącego do osoby nazywanej w zdaniu przez podmiot. A więc np.: Jadę swoim (nie: moim) samochodem. Jednak ta zasada we współczesnej (mniej starannej) polszczyźnie jest nagminnie łamana. Wobec tego zdanie: Naprawiłem mój (zamiast swój) samochód w języku potocznym (mniej starannym) jest dopuszczalne.

Marian Bugajski