Proszę o pomoc w sprawie imion Oliwia i Amelia. Czy formy „dla Oliwii”, „dla Amelii” są poprawne? Sprawdzałam w kilku źródłach i czasem są one pisane przez jedno „i”.
Czy jest możliwe (czyt. poprawne) użycie formy „Klaudiu”. W jakimkolwiek wypadku. Rozumiem, że apostrofa byłaby tu „Pani Klaudio”, ale czy do dziecka można się zwrócić właśnie „Klaudiu”.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN daje w pierwszej kwestii wyraźne rozstrzygnięcie. Zarówno imię Oliwia, jak i Amelia (także: Klaudia, Wiktoria i wiele innych imion obcego pochodzenia zakończonych na –ia) w przypadkach zależnych (dopełniaczu, celowniku, miejscowniku) zapisuje się przez dwa i. Zapis przez jedno i, mimo że się z różnych względów upowszechnia, pozostaje niepoprawny.

W drugiej kwestii rozstrzygnięcie nie jest tak jednoznaczne. Wszystko wskazuje na to, że kształtuje się obecnie nowy uzus: w sytuacjach oficjalnych i na piśmie imię Klaudia odmienimy w wołaczu przez -o, a w sytuacjach nieoficjalnych, zwłaszcza w odniesieniu do dziecka, dodamy końcówkę -u, i będzie to poprawne. Wypowiadał się na ten temat niejednokrotnie prof. Jan Grzenia, niekwestionowany autorytet w tej materii, autor Słownika imion i Słownika nazw własnych (zob.: http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Ula;10983.html, http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Nadia;9310.html).

I jeszcze słówko o zdrobnieniach. Coraz częściej słyszy się, że rodzice zdrabniają (czy może skracają?) imiona swoich pociech, korzystając z niepolskich wzorców słowotwórczych, np. na Wiktorię wołają Wiki, na Oliwię – Oliw. Tymczasem jednym z wyróżników polszczyzny na tle innych języków jest bogactwo formantów deminutywnych, dających rozmaite możliwości tworzenia zdrobnień i spieszczeń. Warto z nich korzystać, mówiąc o małej Wiktorii np. Wikta, Wikcia, Wiktusia, a o kochanej Oliwii – Oliwka, Oliwcia, Oliwusia.

Magdalena Steciąg

Jak się odmienia nazwa Rychcice? Pochodzę z Rychcic czy z Rychciców?

Nazwę miejscowości Rychcice należy odmieniać analogicznie do miasta Pabianice. Zatem: Rychcice, Rychcic, Rychcicach.

Słowniki nazw miejscowych notują także przymiotnik (rychcicki) oraz nazwę mieszkańców (rychciczanin, rychciczanka).

Położona niedaleko Drohobycza na Ukrainie wieś Rychcice jest bliska mieszkańcom województwa lubuskiego. Jak można przeczytać w Wikipedii, w sierpniu 1945 pięćdziesiąt polskich rodzin z parafii Rychcice zostało przesiedlonych na tzw. Ziemie Odzyskane. Ich potomkowie zamieszkują dziś m.in. Drzonów, Witnicę, Świerkocin, Nową Sól, Żabno, Kiełcz, Wleń, Bytów.

Jesica Woźniak

Jak się odmienia wyraz faksymile w liczbie pojedynczej?

Faksymile to wyraz rzadki, książkowy oznaczający ‘dokładną reprodukcję dokumentu lub podpisu itp.’. Pochodzi z języka francuskiego fac-similé i z języka łacińskiego fac simile ‘czyni podobnie’.

Słowniki poprawnościowe podają informacje, że wyraz jest nieodmienny w liczbie pojedynczej, co oznacza, że w każdym z przypadków gramatycznych przyjmuje tę samą postać faksymile. W liczbie mnogiej odmienia się wg wzoru: M. faksymilia, B. faksymiliów, C. faksymiliom itd.

Piotr Kładoczny

Dlaczego liczba mnoga od słowa “rok” brzmi “lata”? Dlaczego akurat ta pora roku?

Co prawda używa się czasem zwrotów typu: “skończyła trzynaście wiosen”, ale dużo rzadziej i takie wyrażenie już w pewien sposób nacechowuje wypowiedź. Dlaczego więc lato?

W języku polskim występuje zjawisko supletywizmu. Polega ono na tym, że temat liczby pojedynczej wyrazu różni się od tematu liczby mnogiej (są etymologicznie niespokrewnione). Tak dzieje się właśnie w przypadku rzeczownika rok. Wyraz ten w liczbie mnogiej przybiera formę lata – lat (D.), latom (C.), lata (B.), latami (N.), latach (Msc.). Podobnie formę supletywną posiada rzeczownik człowiek – ludzie.

Lato to ‘pora roku’. Warto dodać, że dawną formą, dziś gwarową, jest latoś. Oznacza ona ‘tego roku, w tym roku’, stąd latosi – ‘tegoroczny’. Natomiast rzeczownik wiosna również oznaczający ‘porę roku’ posiada także znaczenie ‘rok życia człowieka’ (por. skończyć ileś wiosen). Jest to znaczenie książkowe (wyszukane, staranne), stąd wyczuwane nacechowanie (por. liczyć sobie ileś wiosen, przeżyć, umrzeć w którejś wiośnie życia).

Magdalena Idzikowska

Na zajęciach z języka litewskiego dowiedziałem się, że w tym języku zaimki mano i savo (mój i swój) nie mogą być używane wymiennie. Dla przykładu można powiedzieć: Spałem w swoim (nie: moim) łóżku – ta sama osoba jest właścicielem i wykonawcą czynności. Ty spałeś w moim łóżku – są to różne osoby. Czy w polszczyźnie panuje podobna zasada?

Swój to jest zaimek dzierżawczy używany zamiast zaimków: mój, nasz, twój, wasz, jego, jej, ich i odnosi się do przedmiotu należącego do osoby nazywanej w zdaniu przez podmiot. A więc np.: Jadę swoim (nie: moim) samochodem. Jednak ta zasada we współczesnej (mniej starannej) polszczyźnie jest nagminnie łamana. Wobec tego zdanie: Naprawiłem mój (zamiast swój) samochód w języku potocznym (mniej starannym) jest dopuszczalne.

Marian Bugajski

W radiu usłyszałam ostatnio, że strona internetowa Urzędu Miasta Zielona Góra jest teraz PRZYJAŹNIEJSZA dla mieszkańców. Czy przymiotnik PRZYJAZNY można tak stopniować?

Przymiotnik przyjazny można stopniować analitycznie, czyli z użyciem wykładników opisowych: bardziej dla stopnia wyższego i najbardziej dla stopnia najwyższego, lub w sposób syntetyczny, tzn. dodając do tematu przymiotnika podstawowego w stopniu równym morfemy służące tworzeniu kolejnych stopni. Przymiotnik przyjazny stopniuje się regularnie: przyjazny, przyjaźniejszy, najprzyjaźniejszy.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN notuje wprawdzie formę przyjaźniejszy jako rzadszą w stosunku do opisowej bardziej przyjazny, ale to nas nie powinno powstrzymywać przed jej używaniem. Językoznawcy zauważają współcześnie tendencję do nadużywania konstrukcji analitycznych i zalecają posługiwanie się formami syntetycznymi zawsze, gdy to możliwe.

Najczęstszym błędem popełnianym przy stopniowaniu przymiotników jest tzw. podwójne stopniowanie, tzn. używanie wykładników analitycznych obok syntetycznych, np. *bardziej przyjaźniejszy. Takie formy są niepoprawne.

Wątpliwa pod względem poprawności językowej jest także zacytowana konstrukcja przyjazny dla mieszkańców. Lepiej jest powiedzieć przyjazny mieszkańcom, a najlepiej nie używać modnego dziś przymiotnika przyjazny w nieodpowiednich kontekstach.

Magdalena Steciąg

Na początku roku zawsze mam problem z oddawaniem 1 %  podatku. Jak jest poprawnie: jednego procenta czy jednego procentu?

Na to pytanie trzeba odpowiedzieć w sposób, którego internauci bardzo nie lubią – obie formy są poprawne. Można więc powiedzieć: „Prosimy o oddanie jednego procenta dochodów na działalność organizacji pożytku publicznego” lub  „Prosimy o oddanie jednego procentu dochodów na działalność organizacji pożytku publicznego”. Ta pierwsza forma dopełniacza jest bardziej zalecana i rozpowszechniona.

Dodać jednak należy, że jest to wyjątek. Bez liczebnika jeden wyraz ten przybiera w dopełniaczu formę procentu, np. „Ten typ piwa nie ma wysokiego procentu zawartości alkoholu”.

Jeszcze więcej problemów mamy z procentami w liczbie mnogiej, ponieważ – jak notuje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN – w połączeniu z liczebnikami oznaczającymi całości w mianowniku, dopełniaczu i bierniku, a w połączeniu z liczebnikami ułamkowymi w każdym przypadku, występuje tylko bezkońcówkowa forma procent. Natomiast w celowniku, narzędniku i miejscowniku wyraz ten przybiera odpowiednie końcówki przypadków. Mówimy więc na przykład o dwóch, trzech, czterech, pięciu procentach, a nie procent. 

Biorąc pod uwagę to, że również odmiana liczebników przysparza współcześnie użytkownikom polszczyzny wielu kłopotów, poprawne zestawianie ich z trudnym w deklinowaniu rzeczownikiem procent to twardy orzech do zgryzienia. Przekonali się o tym niejednokrotnie choćby przedstawiciele Głównego Urzędu Statystycznego czy Państwowej Komisji Wyborczej oraz ich słuchacze…

Magdalena Steciąg