W Zielonej Górze powstaje Centrum Nauki Keplera. Czy jego nazwa jest poprawna? Przecież Centrum Nauki w Warszawie nazywa się Kopernik, a nie Kopernika? Czegoś brakuje w nazwie naszego obiektu…

W tym pytaniu krzyżują się tradycyjne i nowe tendencje nazewnicze. Zgodnie z długotrwałą praktyką różne ośrodki edukacyjne, głównie szkoły, są nazywane czyimś imieniem. Najstarsza szkoła podstawowa w Zielonej Górze na przykład nosi imię Henryka Sienkiewicza, a jej pełna nazwa brzmi: Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza.

Bywa jednak i tak, że nazwisko patrona jest dla ośrodka tak ważne, że staje się częścią nazwy. Mamy w Polsce Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie czy Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Zgodnie z tym modelem zbudowana jest także nazwa zielonogórskiego Centrum Nauki Keplera i jest ona poprawna.

Jednakże upowszechnia się współcześnie tendencja do wyodrębniania nazwiska patrona w nazwie ośrodka jako jej elementu jednostkowego. W Warszawie mamy więc centrum nauki o nazwie Kopernik – pierwsza część nazwy określa charakter obiektu, druga jest właściwą nazwą jednostkową. Za przykładem Centrum Nauki Kopernik idą kolejne: Centrum Nauki Skłodowska-Curie, Centrum Nauki Leonardo da Vinci itd. Moim zdaniem nie jest to tendencja korzystna, ponieważ rodzi zarówno problemy w pisowni (czy wyodrębniony człon Kopernik zapisać w cudzysłowie, czy nie?), jak i w odmianie (czy jadę do Centrum Nauki Kopernik, czy do Centrum Nauki Kopernika?).

Centrum Nauki Keplera wyróżnia się na tym tle pozytywnie. Nazwa ta jest spójna gramatycznie, ponieważ nazwisko patrona nie występuje w mianowniku jako odrębny człon; jest uzasadniona logicznie i semantycznie, ponieważ główną atrakcją centrum będzie planetarium, a więc Centrum Nauki Keplera będzie poświęcone głównie tej nauce, którą zajmował się jego patron; ma także osadzenie kontekstowe, ponieważ – jak wiadomo – Johannes Kepler był związany z naszym terenem (pomieszkiwał z Żaganiu), a poza tym na Uniwersytecie Zielonogórskim istnieje niezwykle prężny Wydział Astronomii, który odnosi sukcesy naukowe.

Z tych wszystkich względów Centrum Nauki Keplera uznałabym za nazwę udaną. Oby powstający obiekt był jej godzien.

Magdalena Steciąg

W Bibliotece Wojewódzkiej w Zielonej Górze jest organizowany przegląd teatralny pod nazwą DramaFestiwal. Czy to wypada, by wydarzenie kulturalne nosiło niepolską nazwę? Czy taka nazwa jest w ogóle dopuszczalna? Czy nie za dużo tych zapożyczeń z angielskiego?

Z informacji udostępnionych przez organizatorów  na stronie internetowej wynika, że DramaFestival 2014 nawiązuje do odbywającego się w Teatrze Lubuskim w latach 1998-2007 Przeglądu Współczesnego Dramatu REWIZJE.PL i też będzie wydarzeniem cyklicznym (tegoroczna edycja dotyczy dramaturgii niemieckiej).

Nowej formule towarzyszy nowa, tym razem niepolska nazwa, z normatywnego punktu widzenia – nieudana. Jest to kolejny przykład tendencji do zastępowania poprawnych i komunikatywnych w języku polskim połączeń (np. przegląd dramatu, festiwal dramaturgii, festiwal filmów) nazwami naśladującymi obce wzory (przypomnijmy choćby: Solanin Film Festival).

Anna Wojciechowska

Pochodzę ze Starego Kisielina – jestem więc kisielanką? I jak określić mieszkankę sąsiedniego Nowego Kisielina?

Od miejscowości Kisielin nazwa mieszkańca to kisielinianin i kisielinianka, gdyż przyrostek -anin/-anka należy dodać do całego tematu słowotwórczego nazwy miejscowości. Jeżeli nazwa miejscowości jest dwuczłonowa, a pierwszy człon jest przymiotnikiem, to przymiotnik ten wchodzi do nazwy mieszkańca:

Stary Kisielin – starokisielanin, starokisielanka;

Nowy Kisielin – nowokisielanin, nowokisielanka.

Podobne formy notuje się dla Nowy Targ – nowotarżanin, nowotarżanka, Nowy Dwór – nowodworzanin, nowodworzanka, Stary Sącz – starosądeczanin, starosądeczanka.

W sytuacjach nieoficjalnych można używać skróconych wersji kisielinianin/kisielinianka, lecz nie informują one, z którego Kisielina pochodzą osoby, o których mowa.

Piotr Kładoczny

Jadę do Zielonki… Byłem w Gorzówku… Czy to są poprawne zdania, gdy chodzi o takie miasta, jak Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski?

Nazwy miejscowe – nie tylko nazwy miast, wsi, ale także nazwy związane z topografią miejską – mogą posiadać swoje lokalne potoczne odpowiedniki, które – choć nie są oficjalne – to jednak się rozpowszechniły i znane są określonej społeczności.

Powodem tworzenia form, takich jak Zielonka czy Gorzówek, staje się powszechna w języku tendencja do skrótowości, także uwydatnia się emocjonalność, a więc względy uczuciowe. Obie te cechy są wyrazistymi właściwościami języka potocznego.

Formy Zielonka, Gorzówek przyjęły się w języku mówionym i są dla mieszkańców regionu czytelne. Można je nawet określić jako „swojskie” (lokalne). Być może ze względu na formę mają dodatkowo deprecjonować nazywany obiekt. Gorzówek jest więc pewnie chętniej używany przez zielonogórzan. Zielonka natomiast brzmi trochę jak mielonka i kiszonka, zresztą ma także inne znaczenie w języku, bo to ‘zielona pasza dla zwierząt’, oznacza także ptaka i gatunek grzyba.

Warto podkreślić, że częściej po formy te sięgają młodzi użytkownicy języka (w użyciu jest także Wrocek czy Wawa), na dodatek czynią to w ściśle określonych sytuacjach, na przykład w rozmowach z rówieśnikami, w rozmaitych wypowiedziach internetowych, w esemesach.

Zdaje się, użytkownicy mają świadomość, że formy te nie powinny być wybierane w sytuacjach oficjalnych. Nie można ich używać na przykład w języku urzędowym. Trzeba także pamiętać, że niewtajemniczonych (na przykład osoby spoza regionu) takie nazwy mogłyby wprowadzić w błąd.

Magdalena Idzikowska

Proszę o wskazanie, od jakiego imienia pochodzi zdrobnienie Benia.

To zdrobnienie może pochodzić od imion: Benedykta, Benita, Benigna, Bernadeta i pewnie jeszcze od kilku innych. Inwencja użytkowników języka w tworzeniu zdrobnień i spieszczeń jest bardzo duża, np.: Jadwiga, Jadzia, Jadziunia, Dziunia.

Marian Bugajski

Jak nazywa się mieszkaniec Leszna: leszczynianin czy lesznianin? I czy przymiotnik leszczyński jest poprawny?

Mieszkańcy Leszna to lesznianie. Przymiotnik odmiejscowy – leszczyński (nie: lesznieński, lesznowski) powstał od dawnej nazwy miasta, którą było Leszczno.

Forma leszczynianin (utworzona od tradycyjnego przymiotnika leszczyński) ma uzasadnienie i można ją zaakceptować na prawach pobocznego wariantu – podkreśla Jan Grzenia, autor Słownika nazw własnych. Rzadko spotykaną, ale prawidłową formą jest także leszcznianin. Biorąc jednak pod uwagę funkcjonalność nazwy, leszczynianin nie sprawdza się najlepiej, bo tak nazywa się również mieszkaniec Leszczyna, Leszczyny i Leszczyn; natomiast lesznianina bez problemu można powiązać z nazwą Leszno.

M. Idzikowska, M. Kaczor

Notatka zatytułowana Święto Solan informuje o Dniach Nowej Soli, festiwal filmowy w Nowej Soli nosi nazwę Solanin. Dlaczego, skoro mieszkańcy Nowej Soli to nowosolanie?

Mieszkańcy Nowej Soli to oczywiście nowosolanie. Solanina da się wytłumaczyć motywacją od drugiej części nazwy Nowa Sól, ale nie wiem, dlaczego ktoś akurat to wymyślił. Może chodzi o większą wyrazistość, moc perswazyjną? O to trzeba by zapytać twórców tych nazw. Pozdrawiam nowosolan i solan też.

M. Bugajski

Szanowny Panie Profesorze,

Zastanawiał się Pan niedawno skąd pochodzi nazwa naszego festiwalu. 
Otóż *Solanin* nie pochodzi - jak mogłoby się wydawać - od drugiego 
członu nazwy miasta. Odnosi się ona do postaci z legendy, powołanej do 
życia przez Eliasza Gramonta, Michała Kasprzaka oraz Konrada 
Paszkowskiego w filmie *Solanin*. Historia rozpoczyna się w XVII wieku 
w okolicach dzisiejszej Nowej Soli. W kraju opanowanym przez Wojnę 
Trzydziestoletnią poznajemy człowieka, który zdecydował się 
zdezerterować z wojska i razem z ukochaną uciec do bezpiecznych krain. 
Ich plan jednak się nie powiódł, ponieważ kobieta została zamordowana. 
Samego bohatera utopiono w rzece, po tym jak schował się w beczce soli. 
Potem w okolicy ludzie gadali, że pojawiał się biały człowiek, 
"człowiek z soli". Niektórzy zaczęli nazywać go Solaninem.

Bardzo dziękuję za poruszenie tego zagadnienia na stronie internetowej
Państwa poradni. Zapraszam serdecznie na nasz festiwal.

Z wyrazami szacunku,

Jakub Gibowski
Rzecznik prasowy 5. Solanin Film Festiwal

Solanin może być motywowany drugim członem nazwy Nowa Sól, ale wtedy jednocześnie nawiązuje do nazwy związku chemicznego, nie ma więc żadnej sprzeczności między tymi interpretacjami. Wyraz solanin zawiera w sobie rdzeń “sól” niezależnie od tego, gdzie nazwa się pojawia. Taka jest interpretacja lingwistyczna.

Niezależnie od tego “sol” to łacińskie “słońce” i jeśli się dobrze orientuję, to w literaturze fantastycznej pojawiają się “Solanie”, czyli mieszkańcy Słońca.

M. Bugajski