W przekazach medialnych coraz częściej pojawia się stwierdzenie, że wyrażenie zdalne nauczanie ma znaczenie negatywne? Czy można prosić o wyjaśnienie, czemu zdalny konotuje skojarzenia z czymś negatywnym?

Wyraz zdalny w publikacjach słownikowych jest zdefiniowany jako:
zdalny – techn., zdalne sterowanie, kierowanie itp. ‘sterowanie, kierowanie różnego typu mechanizmami, urządzeniami, pojazdami z pewnej odległości za pośrednictwem aparatury mechanicznej, elektrycznej, radiowej itp.’ [Doroszewski 1968, t. 10, s. 956],
zdalny – techniczny ‘kierowany, sterowany z pewnej odległości za pomocą odpowiedniej aparatury elektronicznej, mechanicznej, radiowej itp.; zasilany energią na znaczną odległość za pośrednictwem odpowiedniej aparatury’ [Zgółkowa 2004, t. 49, s. 113],
‘taki, który jest kierowany, sterowany z pewnej odległości, za pośrednictwem aparatury elektrycznej, radiowej itp.’ [Dunaj 1996, 1350],
‘zdalne sterowanie urządzeniem odbywa się z daleka, za pomocą wysyłanych z jakiegoś miejsca sygnałów, np. radiowych’ [Bańko 2000, t. 2, s. 1311],
zdalny – techn. ‘taki, który jest przeprowadzany z pewnej odległości za pomocą aparatury’ [Dubisz 2003, t. 4, s. 940],
zdalny – 1. dostęp ‘odbywający się z użyciem aparatury, która umożliwia wykonywanie określonych czynności w sytuacji, w której wykonawca jest oddalony od miejsca i obiektu tych czynności’; 2. komputer, inform., ‘taki, który łączy się z jakimś urządzeniem albo systemem informatycznym za pośrednictwem sieci komputerowej’ [Żmigrodzki 2007].
Zdalny należy do słownictwa specjalistycznego. Wraz rozwojem pandemii nabrał cech wartości, co wynika z tego, że najczęściej był używany w kontekstach związanych z nowoczesnością, techniką, postępem. Wobec tego zyskał nacechowanie pozytywne.
Koronawirus wywołuje określone konsekwencje, które wpływają na aksjologizację wyrazu zdalny. Zmiana sposobu funkcjonowania biznesu, gospodarczych, transportu, uniwersytetów, służby zdrowia oraz nauczania spowodowała, że zdalny nabrał konotacji negatywnych. Zaczął się kojarzyć z trudnościami, kłopotami, utrudnieniami w tym także związanymi z nauczaniem. Stał się antonimem normalności i zwyczajności.

Monika Kaczor

Szanowna Poradnio, jakie jest znaczenie „białego kłamstwa”?

Obserwując wypowiedzi w przekazach medialnych, można stwierdzić, że użytkownicy języka identyfikują białe kłamstwo z kłamstwem niewielkim, nieważnym, nieszkodliwym, rzadko koniecznym. Pewne zachowania społeczne, które z definicji są kłamstwem, zostały uznane za konieczne, słuszne, by usprawiedliwić ich wykorzystanie. Po białe kłamstwo sięga się, by służyć innym, nie – sobie. Będzie to jednak zawsze zachowanie moralnie dwuznaczne, naruszające kanony etyczne, wprowadzające czynnik relatywizacyjny.
W artykule Białe kłamstwo – narzędzie komunikacji społecznej („Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, 2012 (wydany w 2013), t. 24, s. 35-45. Po. także M. Cichocki, Znaczenie i funkcje kłamstwa w komunikacji interpersonalnej, „Kultura i Wartości”, 2017, nr 24, s. 23-44.) Eliza Grzelak pisze, że jest ono „wpisane w konwencję społeczną, uznane za normatywne lub przynajmniej uzualnym zachowaniem komunikacyjnym, którego normatywność lub uzualność opiera się na założeniu, że jest to przekaz korzystny dla innych, nie dla nadawcy”.
Obecnie do kłamstw koniecznych, usankcjonowanych prawem zwyczajowym, wspólnotowym, kościelnym, świeckim, zalicza się wybrane kłamstwa medyczne, prawne oraz najmniej akceptowane – kłamstwa kościelne. Wszystkie jednak budzą wątpliwości etyczne i wymuszają na uczestnikach komunikacji indywidualne świadome wybory moralne.

Monika Kaczor

Czy przymiotniki epidemiczny i epidemiologiczny można używać zamiennie? Inaczej mówiąc, czy ich znaczenie jest tożsame?

Epidemiczny – to przymiotnik od rzeczownika epidemia w znaczeniu ‘związany z epidemią’, czyli ‘częstym występowaniem czegoś’ (jeśli mowa o wzroście epidemicznym, np. narkomanii) lub ‘dużą liczbą zachorowań’ (jeśli mowa np. o grypie lub o szpitalu). Oznacza to, że gdy mówimy o zachorowaniach, chorych ludziach (łańcuch epidemiczny), czasach epidemii, stanach czy zagrożeniach związanych z epidemią (stan zagrożenia epidemicznego, stan epidemiczny) powinniśmy używać tego właśnie przymiotnika.
Epidemiologiczny – to natomiast przymiotnik od rzeczownika epidemiologia, która oznacza ‘dział medycyny zajmujący się czynnikami powodującymi masowe rozprzestrzenianie się chorób oraz sposobami zapobiegania temu procesowi’. Odnosi się on bezpośrednio do działu nauki zajmującej się epidemią, ale jest także związany ze służbami, których zadaniem jest przeciwdziałanie epidemii. Konsekwencją tego są połączenia typu stacja sanitarno-epidemiologiczna, wywiad epidemiologiczny czy nadzór epidemiologiczny. Przymiotnikiem tym należy więc charakteryzować jedną z nauk medycznych oraz rozmaite działania ograniczające epidemię.
Dziś używa się zarówno przymiotnika epidemiczny, jak i epidemiologiczny, a ich znaczenie choć w szczegółach się różni, to związany jest z tym samym zagadnieniem, którym jest epidemia. Na ten temat wypowiadają się różni ludzie, w tym medycy, politycy, specjaliści różnych dziedzin, a także zwykli ludzie, stąd nie dziwi, że padają różne określenia. Trzeba przyznać, że zamiana owych przymiotników nie wpływa na zrozumienie przekazywanej informacji i nie powoduje powstawania pomyłek. Jest to dowód bliskości znaczeń owych przymiotników, a zarazem potwierdzenie, że różnica między nimi tkwi przede wszystkim w innych zakresach podstawowych znaczeń. Można nawet powiedzieć, że w pewnym uproszczeniu oba te przymiotniki są tożsame, bo odnoszą się bezpośrednio lub pośrednio do epidemii. Przypuszczam, że wiele osób używa ich zamiennie, nie zważając na niuanse znaczenia, tak jak czasem pomyłkowo bywają używane przymiotniki dziecięcy i dziecinny, które powinny być od siebie odróżniane.

Piotr Kładoczny