Szanowna Poradnio, jak rozumieć zwrot dostać arbuza? Ten zwrot pojawia się w tekście w podręczniku do klasy V. Prosiłbym o wyjaśnienie.
Według Władysława Kopalińskiego dostać arbuza oznacza ‚dostać kosza’, czyli otrzymać odmowę przy oświadczynach. Powiedzenie to wywodzi się z dawnego obyczaju: niemiłego konkurenta, który starał się o rękę panny, częstowano przy stole arbuzem na znak odmowy.
Monika Kaczor
Szanowni Państwo, jakie jest znaczenie słowa „spin doktor”? Czy może się ono kojarzyć z czymś negatywnym, cwaniackim?
To słowo pochodzi z amerykańskiej praktyki politycznej, ale tam znaczy coś trochę innego: osobę, której zadaniem jest nadawanie negatywnemu wydarzeniu pozytywnego wydźwięku. Co innego spin doktor, a co innego spec od czarnej kampanii.
Monika Kaczor
Szanowni Państwo, proszę o wyjaśnienie, co znaczy słowo blekot w powiedzeniu plecie jakby się najadł blekotu.
Porównanie plecie ktoś jakby się najadł blekotu oznacza ‚mówić nieskładnie’. Blekot jest nazwą rośliny, ale nie ma pewności jakiej. Być może chodzi o silnie trujący chwast podobny do pietruszki lub roślinę o właściwościach rozkurczowych, która podana w większych ilościach, powoduje zatrucie i zaburzenie mowy.
W „Słowniku porównań” Mirosława Bańki (Warszawa 2004, s. 110) znajduje się obszerna notka na temat pochodzenia tego porównania i jego roli w kulturze.
Podobne znaczenie ma porównanie plecie ktoś jakby się napił szaleju. Szalej (inaczej cykuta) jest to gatunek silnie trującej rośliny.
Monika Kaczor
Do czego odnosi się wyraz cyberbullying?
Cybberbullying (podobnie jak cyberstalking, hejting, trolling) jest wyrazem nowym, związanym z technologią cyfrową.
Cybberbullying odnosi się do werbalnej agresji i przemocy. Określa zachowania językowe, których intencją jest zniszczenie człowieka, wyrządzeniu jemu krzywdy psychicznej, fizycznej. Jest formą zastraszenie dziecka przez równieśników.
Monika Kaczor
Szanowni Państwo,
interesariusz – co oznacza? Nie ma tego słowa w słownikach.
Tego słowa nie ma we współczesnych słownikach języka polskiego. Wyjątkiem jest jednak „Dobry słownik redagowany” przez A. Czesaka, Ł. Szałkiewicza i S. Żurowskiego, w którym znajdziemy hasło interesariusz wraz z udokumentowanym kontekstem i formami bliskoznacznymi (dostawca; instytucja; klient; osoba; podmiot): „Upowszechnienie wiedzy na temat możliwości i zakresu korzystania z bezpłatnych porad prawnych wśród interesariuszy (decydenci, grantodawcy, personel instytucji poradniczych) oraz klientów. Informowanie o wypracowanych w trakcie trwania projektu rozwiązaniach”. (https://dobryslownik.pl/)
Na podstawie wypowiedzi internetowych związanych ze społecznie odpowiedzialnym biznesem można podjąć próbę jego zdefiniowania (np. „Pięknym słowem współczesnej nowomowy jest „interesariusz” – kalka angielskiego pojęcia „stakeholder”. Przyszłością internetu ma być na przykład coś, co ma się nazywać „zarządzaniem przez wielu interesariuszy” („multi-stakeholder governance”), choć nie wiadomo w praktyce, jak to ma wyglądać. Na razie internetem kieruje jeden interesariusz – ICANN, organizacja formalnie pozarządowa, ale stworzył ją rząd USA, ma siedzibę w USA i ogólnie na każdym kroku instytucja ta reprezentuje interesy amerykańskiego rządu i biznesu”; „Od 2000 r. działa w Polsce Forum Odpowiedzialnego Biznesu – pozarządowa organizacja, która powstała m.in. po to, by ułatwić wymianę doświadczeń w zakresie odpowiedzialnego biznesu i zrównoważonego rozwoju między grupami interesariuszy”). Z pewnością jest to termin biznesowy, który oznacza wszystkie podmioty – osoby, grupy lub urzędy, które mogą wpływać na działalność przedsiębiorstwa, instytucji, organizacji i urzędów lub same pozostają pod wpływem ich funkcjonowania. Interesariuszami są więc zarówno pracownicy, inwestorzy, właściciele przedsiębiorstwa jak i klienci, dostawcy czy władze lokalne i centralne.
Monika Kaczor
Szanowna Poradnio!
Na witrynie jednej z zielonogórskich pizzerii pojawiło się ogłoszenie Poszukujemy pizzero-kasjerów. Czy to połączenie jest poprawne?
Z łącznikiem pisze się zestawienie rzeczownikowe o członach równorzędnych, które oznaczają równorzędne cechy lub funkcje osoby lub przedmiotu. Ogłoszeniodawcy zapewne chodziło o zatrudnienie osoby, wykonującej równocześnie dwa „zawody” wyznaczone członami pizzero i kasjer. Pierwszy człon tego zestawienia nie ma żadnego uzasadnienia (nie wiadomo, czy chodzi o kasjera od pizzy, który chodzi między stolikami i kasuje rachunki w pizzerii, a może o osobę, która siedzi przy kasie i kasuje za pizzę).
Forma pizzokasjer wskazywałaby na powiązanie z rzeczownikiem pizza, a pizzeriokasjer – pizzeria.
Formacja pizzero-kasjerów (z dywizem i jednocześnie z intersufiksem -o) jest niejednoznaczna semantycznie i nieuzasadniona słowotwórczo.
Formacje z dywizem nie potrzebują interfiksu -o (np. pizza-kasjer czy pizzeria-kasjer), ale czy takie zestawienia mają sens? W tych połączeniach nie ma równorzędności, w przeciwieństwie do takich połączeń, jak laska-parasol czy fryzjerka-kosmetyczka.
Cząstka -o jest charakterystyczna dla złożeń, w których odmienny jest tylko drugi człon. Być może ogłoszeniodawca sugerował się budową takich wyrazów, jak: koparkoładowarka, ławostół.
Wracając do Pańskiego pytania, może lepiej byłoby zatrudnić sprzedawcę pizzy i kasjera.
Monika Kaczor
Szanowni Państwo,
piszę z prośbą o pomoc w ustaleniu etymologii słowa, o którego to źródłosłowie Internet milczy. Jest to o tyle zdumiewające, że to raczej wyraz historyczny, praktycznie dziś nieużywany. Co znaczy „och-” w ochmistrzu i w czym mistrzem jest ktoś, kto jest mistrzem w ochmistrzostwie?
Wyraz ochmistrz jest zapożyczeniem, które pojawiło się już w staropolszczyźnie. Pochodzi od niemieckiego wyrazu Hofmeister. W strukturze tego leksemu można wydzielić dwie cząstki: hof- ‘dwór, dwór królewski, dwór książęcy, folwark’ oraz -meister ‘mistrz, znawca, przełożony’. W dawnym języku niemieckim wyraz określał nadzorcę rezydencji książęcej. W podobnym znaczeniu przedostał się do polszczyzny, gdzie oznaczał zarządzającego domem i służbą. Na gruncie języka polskiego doszło do zmian fonetycznych charakterystycznych dla pożyczek z języka niemieckiego: utraty nagłosowego h oraz zmiany dźwięku f (którego w polszczyźnie kiedyś w ogóle nie było) w głoskę ch.
Nie można więc w wyrazie ochmistrz mówić o polskim przedrostku och-. Poza tym morfem -mistrz należy odczytywać zgodnie z łacińskim źródłosłowem jako ‘wyższy, przełożony’, a nie jak chcielibyśmy dziś ‘ktoś lepszy od innych w jakiejś dziedzinie’.
Przy szukaniu źródłosłowów polecamy słowniki etymologiczne, np. Andrzeja Bańkowskiego, Wiesława Borysia, Aleksandra Brücknera, Franciszka Sławskiego.
Magdalena Hawrysz, konsultacja germanistyczna Jarochna Dąbrowska-Burkhardt
W programie Szkoło Kontaktowe jeden z prowadzących skomentował wydarzenie, mówiąc: „Mrożek by tego nie wymyślił”. Co dokładnie oznacza to powiedzenie?
Potoczna fraza Mrożek by tego nie wymyślił jest związkiem frazeologicznym. To również przykład skrzydlatych myśli.
Stanisław Bąba w „Komentarzach frazeologicznych” podaje cztery warianty wspomnianego frazeologizmu:
1. Mrożek by tego nie wymyślił,
2. Tego by Mrożek nie wymyślił,
3. Tego nie wymyśliłby nawet Mrożek,
4. Tego nie wymyśliłby nawet sam Mrożek.
Te frazy nawiązują do sytuacji z utworów Sławomira Mrożka. Odnoszą się do groteskowych, absurdalnych i śmiesznych z pozoru sytuacji oraz zdarzeń, które są sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Znaczenie tego frazeologizmu jest negatywną oceną określonego faktu z życia, które w istocie rzeczy jest smutne i zatrważające.
Przy okazji warto wspomnieć, że w wielowyrazowych nazwach programów radiowych i telewizyjnych wielką literą pisze się tylko pierwszy wyraz, np.: Szkoło kontaktowe, Pytanie na śniadanie, Taniec z gwiazdami.
Monika Kaczor
Dzień dobry, która forma jest poprawna, „siedem krasnoludków” czy „siedmiu krasnoludków” i jakie jest tego wytłumaczenie?
Obie formy są poprawne. Siedem to forma niemęskoosobowa – powiemy siedem księżniczek, siedem szklanek, siedem talerzy, siedem psów, natomiast formy męskoosobowej użyjemy, gdy mamy na myśli na przykład mężczyzn – siedmiu mężczyzn, siedmiu chłopców i siedmiu wspaniałych (dla porównania: siedem wspaniałych – dziewcząt).
Rzeczownik krasnoludek, odnoszący się do postaci fikcyjnej, może przybierać obie formy, w tym alternatywną męskoosobową, stąd też powiemy siedem krasnoludków albo siedmiu krasnoludów (Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków), siedem albo też siedmiu elfów – te elfy albo ci elfowie w zależności od tego, czy mamy na myśli duszki, istoty mitologiczne (forma niemęskoosobowa), czy też postaci literackie – o cechach ludzkich i męskich (forma męskoosobowa).
Magdalena Idzikowska
Szanowni Państwo, jak odmienić wyraz mindfulness i czy w ogóle ten wyraz podlega odmianie. Proszę o wyjaśnienie.
Rzeczownik „mindfulness” jest jednym z wielu zapożyczeń z języka angielskiego, które napływają do polszczyzny. Termin ten stosowany jest przede wszystkim w psychologii w znaczeniu „trening uważności”. Trudno znaleźć odpowiednik polski, który w pełni oddawałby znaczenie tego rzeczownika tłumaczonego w słownikach angielsko-polskich jako: uważność, uważną obecność.
Słowo MINDFULNESS jest na razie stosunkowo rzadko używane w języku potocznym (nie rejestruje go żaden ze słowników języka polskiego ani Narodowy Korpus Języka Polskiego), dlatego występuje przede wszystkim w formie nieodmiennej. Ponieważ jednak język polski jest językiem fleksyjnym, większość wyrazów zapożyczonych (zwłaszcza te często używane, jak opisywany niedawno „fanpage”) podlega z czasem odmianie. Dzieje się tak także z rzeczownikiem „mindfulness”. Zwykle słowo zapożyczone odmieniamy podobnie jak zbliżony do niego pod względem wymowy oraz zakończony na tę samą spółgłoskę wyraz pospolity. Dobrym wzorem odmiany rzeczownika „mindfulness” jest odmiana rzeczownika fitness, rejestrowanego w „Słowniku gramatycznym języka polskiego” (sgjp.pl).
A zatem odmiana wygląda następująco:
M. mindfulness
D. mindfulnessu
C. mindfulnessowi
B. mindfulness
N. mindfulnessem
Msc. mindfulnessie
W. mindfulnessie
Odmienione formy tego rzeczownika można spotkać w tekstach internetowych, np. „W mindfulnessie nie chodzi o to, żeby ci było przyjemnie w życiu, tylko żebyś konfrontowała się z tym, co się z tobą dzieje w chwili obecnej” (http://weekend.gazeta.pl/weekend/1,152121,18216740,Mindfulness___walec_na_stres__Zuzanna_Ziomecka__To.html).
Irmina Kotlarska