Archiwa kategorii: Znaczenie

W każdym razie i bądź co bądź

Opublikowany przez

Czy można używać zamiennie: w każdym razie i bądź co bądź?

Są dwa odrębne związki frazeologiczne mające podobne znaczenie – w każdym razie ‘mimo wszystko, bez wyjątku na okoliczności’ oraz bądź co bądź ‘jednak, mimo wszystko’. Nie należy ich łączyć i mieszać, czyli kontaminować, i tworzyć długiej, niepoprawnej konstrukcji: w każdym bądź razie. Taka konstrukcja jest kontaminacją i błędem językowym. Poprawnie tylko: w każdym razie…, bądź co bądź…, albo tak czy owak…, tak czy inaczej…. , np.: Jestem bądź co bądź twoim szefem i powinien o tym wiedzieć; Tak czy inaczej zamierzam wyjechać w góry; Nasz cały dorobek życia zabrała powód, w każdym razie nie mamy do czego wracać.

Monika Kaczor

Niezadługo czy nie za długo?

Opublikowany przez

Proszę o wyjaśnienie, w jakim znaczeniu piszemy niezadługo, a w jakim nie za długo?

Niezadługo zapisywane łącznie to przysłówek, będący zrostem utworzonym od wyrażenia przyimkowego nie za długo. Łącznie zapisywane niezadługo jest synonimem takich słów, jak: wkrótce, zaraz, niebawem – również będących dawnymi zrostami i pisanych łącznie. Kiedy coś nastąpi już za chwileczkę, już za momencik, to piszemy jednowyrazowe niezadługo, np. Niezadługo znów wszyscy się spotkamy.
Natomiast kiedy chcemy poprosić kogoś lub przestrzec, by ktoś nie wykonywał jakieś czynności nazbyt długo, wtedy użyjemy trójwyrazowego wyrażenia przyimkowego nie za długo, np. Należy uważać, żeby nie za długo mieszać ciasto.

Monika Kaczor

Zaimek jaki i który

Opublikowany przez

Czy zaimków który i jaki można używać zamiennie?

Użycie zaimków, który i jaki może budzić wątpliwości. Warto zapamiętać zasadę: Jeżeli w poprzedzającym zdaniu można użyć zaimka ten, to stawiamy zaimek który, np. Zdecydowałam się na (te) studia, które (nie: jakie) miały najciekawszą promocję.

Jeżeli w zdaniu nadrzędnym może wystąpić zaimek taki, to wstawiamy zaimek jaki, np. Wybrałam (takie) lody, jakie dzieci lubią najbardziej.

Monika Kaczor

 

 

Spójniki aż i dopóki

Opublikowany przez

Jak stosować spójniki aż i dopóki?

Spójnika aż nie łączymy ze słowami zaprzeczonymi, np. Gotuj warzywa tak długo, aż zmiękną (nie: Gotuj warzywa tak długo, aż nie zmiękną). Zdań zaprzeczonych możemy  używać po spójniku dopóki. Dopóki łączy się ze zdaniami zaprzeczonymi i ze zdaniami niezaprzeczonymi: Gotuj warzywa dopóki nie zmiękną. Gotuj warzywa dopóki są twarde, zestaw z ognia, gdy zmiękną.

Monika Kaczor

 

Bułka chleba

Opublikowany przez

Przebywając na wakacjach na Podlasiu, słyszeliśmy określenie bułka chleba. Czy jest ono poprawne?

Połączenie bułka chleba nie jest ani dziwaczne, ani niepoprawne. Używa się je właśnie na Podlasiu i na Kresach.
Bułka w znaczeniu ‘bochenek’ – w takim właśnie znaczeniu występuje to słowo w wyrażeniu bułka chleba. Znaczenie ‘bochenek’ jest bardzo stare, starsze niż obecne „bułkowe” znaczenie bułki.
Bułka to zdrobnienie od buła, choć można by się spodziewać, że buła jest zgrubieniem od bułka. Buła pochodzi od prasłowiańskiego bula – ‘coś okrągłego, kulistego’.
Z czasem bułą zaczęto określać ‘duży, okrągły bochen chleba’. Później znaczenie zaczęło się rozwarstwiać: buła i bułka zaczęły oznaczać ‘bochenek’ – i to znaczenie utrzymało się w regionach wschodnich. Zdrobniała bułka stała się nazwą delikatnego pieczywa specjalnego rodzaju, najpierw koniecznie okrągłego, potem o dowolnym kształcie.

Monika Kaczor

Morowa dziewczyna czy dziewczyna morowa?

Opublikowany przez

Morowa dziewczyna czy dziewczyna morowa?

Morowa dziewczyna to taka do tańca i do różańca, taka, że można z nią konie kraść, równa babka.W pieśni powstańczej śpiewamy: Czuwaj wiaro i wytężaj słuch, pręż swój młody duch jak stal! Każdy chłopaczek chce być ranny… sanitariuszki – morowe panny, i gdy cię kula trafi jaka, poprosisz pannę – da ci buziaka – hej!

Natomiast dziewczyna morowa to zupełnie inna bajka … Dziewica morowa, zwana dziewicą moru, to personifikacja śmierci, zarazy, przede wszystkim dżumy. W literaturze przedstawiana jest jako wysmukłe dziewczę, ubrane w białe szaty, dzierżące jako atrybut zakrwawioną chustę. Taki opis znajdziemy w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza (Księga VIII – Zajazd):
„… a strażnicy botu
Widzieli jak przez smętarz szła dziewica moru,
Która wznosi się czołem nad najwyższe drzewa,
A w lewem ręku chustką zakrwawioną powiewa”.

Monika Kaczor

Gruszki na wierzbie

Opublikowany przez

Skąd gruszki na wierzbie?

Mówimy gruszki na wierzbie, gdy mamy na myśli coś korzystnego i pożądanego, ale naszym zdaniem niemożliwego do osiągnięcia, niedającego się zrealizować.
Gruszkami na wierzbie były nazywane owoce gruszy wierzbolistnej – niewielkie, zielone, niesmaczne i niejadalne, ale apatycznie wyglądające i przypominające kształtem małe gruszki. Grusza wierzbolistna jest gruszą, ale nie owocową, tylko ozdobną. Uprawiana jest w ogrodach od końca XVIII w. Szczepi się ją na pniach gruszy pospolitej, ale wyglądam bardziej przypomina wierzbę: długie, wąskie listeczki są srebrzyste i podobne do wierzbowych (stąd przymiotnik w nazwie gatunkowej).

Monika Kaczor

Caca

Opublikowany przez

Czy słowo caca jest poprawne?

Caca mówiły nasz prababcie i praprababcie. Nasz babcie mówią cacy, chcąc pochwalić swoje wnuczki i wnuki. To słowo z języka dzieci okazało się użyteczne i dało podstawę wielu nowym wyrazom w różnych postaciach fonetycznych: cacany ‘ładny, grzeczny, miły’, cacko – ‘zabawka dziecinna’, delikatny filigranowy, ozdobny przedmiot’, cackać się (cacać się, ciaciać się, ciaćkać się, ceckać się) ‘postępować zbyt ostrożnie’, ‘poświęcać zbyt wiele czasu na coś’, cacanka – dziś już tylko jako jeden z członów obiecanek cacanek, dawniej w znaczeniu ‘rzecz miła, przyjemna, a jeszcze dawniej ‘pieszczoty, umizgi, przymilania’.

Monika Kaczor

Ubierać czy wkładać?

Opublikowany przez

Proszę o wyjaśnienie, kiedy stosować czasownik ubierać a kiedy wkładać?

Ubierać to nie znaczy ‘wkładać, zakładać, nakładać coś’. Ubierać to znaczy ‘wkładać na kogoś ubranie’. Ubieramy kogoś w coś, czyli np. ubieramy przedszkolaki w kurtki. Z kolei poszczególne części garderoby albo wkładamy, albo nakładamy, albo zakładamy. Można też ubierać się w to czy w tamto. Dlatego nie można powiedzieć ubieramy sweter, ubieramy buty.
Jedyną rzeczą jaką ubieramy jest choinka, przystrajając ją bombkami, tak też ubieramy siebie lub kogoś, wkładają kolejne części ubrania. Ubieramy choinkę, a nie ubieramy bombki – i podobnie ubieramy siebie lub kogoś, a nie ubieramy sweter.

Monika Kaczor

Co i rusz czy co rusz?

Opublikowany przez

Czy można mówić co i rusz?

Poprawnie mówmy i piszemy co rusz. Słowo rusz w tym połączeniu to forma 2. os. lp. trybu rozkazującego czasownika ruszyć. Co rusz to ‘wciąż, ciągle, nieustannie, co chwila’. Starsze słowniki przestrzegają przed klasyfikowaną jako niepoprawną postacią co i rusz. Spójnik i nie ma w tym połączeniu racji bytu – jest niepotrzebny, nie ma uzasadnienia. Ale jego uzasadnieniem okazał się uzus. Często powtarzany błąd przeniknął nie tylko do polszczyzny potocznej, a także do polszczyzny tekstów literackich, do literatury pięknej. Stąd najnowsze słowniki notują jako oboczne również połączenie – co i rusz.

Monika Kaczor