Dzień dobry,
W języku angielskim występuje słowo „the Message”, które można tłumaczyć mi. jako wiadomość, przesłanie, poselstwo. W kontekście historycznym, chciałbym przetłumaczyć na „poselstwo”. Słowo „poselstwo” wydaje się być archaizmem. Czy w języku polskim można zastosować zwrot „przekazano poselstwo” w sensie np. władca państwa, król wysłał list (z pewną treścią) dyplomatyczny do innego władcy?
Wydaje mi się, że tak, ale poproszę o opinię i podanie źródła z literatury.

Internetowy Słownik pojęciowy języka staropolskiego z roku 2020 (https://spjs.ijp.pan.pl) na podstawie wcześniejszego Słownika staropolskiego notuje hasło poselstwo w trzech znaczeniach: 1) ‘posłowanie, wykonywanie czynności posła’; 2) ‘wiadomość przesłana przez posła, sprawa powierzona posłowi do załatwienia, polecenie’; oraz 3) ‘zapytanie o wyrok, poradę prawną’. Drugie znaczenie w tym zestawieniu jest zgodne z sensem przedstawionym w pytaniu skierowanym do poradni. Choć pierwsze znaczenie jest dominujące i przykładów potwierdzających ich użycie jest więcej w polskim piśmiennictwie, to drugi sens należy uznać za ukształtowany w polszczyźnie i niejednokrotnie stosowany. Oznacza to, że współcześnie, opisując jakieś wydarzenie w wyraźnym kontekście historycznym, można użyć połączenia przekazano poselstwo lub władca przekazał poselstwo. Cytat z dawnego pisma zanotowany w Słowniku pojęciowym języka staropolskiego brzmi podobnie do połączenia zasugerowanego w pytaniu: Jako tym poselstwem tego posła Sędziwoj nie uczynił Wojtkowi pięcidziesiąt grzywien szkody. Jeszcze wyraźniej zastosowanie omawianego znaczenia potwierdza w kontekście biblijnym następujący dawny przykład: Tegodla, anjeli, to poselstwo od Świętej Trojce przyjąw, nieś ku niebieskie dziewicy.
Z kolei Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku (https://sxvii.pl/) przedstawiający stan polszczyzny nieco późniejszy notuje już tylko jedno znaczenie ‘zadanie, misja posła; delegacja, posłowanie’, ale przykłady w słowniku sugerują, że to może być również ‘wiadomość’: …posły do K.JM. osób 10 posłali, między któremi i mnie z posilstwem tym, które WMci posyłam. Kolejne przykłady o znaczeniu ‘wiadomość przekazywana ustnie lub pisemnie’ można wyszukać w kontekstach prezentowanych w Elektronicznym korpusie tekstów polskich z XVII i XVIII w. (tzw. Korpus barokowy – https://korba.edu.pl/query_corpus/). Są to np.: Poselstwa noszę i bywam też złoty, Idąc w zaloty; Ten mu od jednej panny poselstwo przynosił I szedł na małą chwilę do niej…
Należy pamiętać, że słowa zmieniają znaczenie i poselstwo współcześnie nie występuje już w znaczeniu przywołanym w pytaniu do naszej poradni. Jeszcze Słownik Doroszewskiego rejestrujący słownictwo XX wieku notował ten sens, ale z adnotacją, że jest ono przestarzałe: Posłowie wołoscy zbliżyli się do króla, pokłonili mu się z wielkim respektem i zaraz zaczęli przedkładać swoje poselstwa. Najnowszy internetowy Wielki słownik języka polskiego (wsjp.pl) główne znaczenie poselstwa odnosi do instytucji dyplomatycznej, budynku i pracowników tej placówki. Omawiane znaczenie nie zostało już odnotowane.

Piotr Kładoczny 

Czy wyraz sztubak można używać współcześnie?

Sztubak jest przykładem wyciągania dawnych wyrazów z lamusa i tworzenie na ich podstawie nowych słów i znaczeń. Obecnie oznacza ‘uczeń, uczniak’; dawniej ‘uczeń szkoły podstawowej’ – to wyraz utworzony od rzeczownika sztuba w znaczeniu ’szkoła’, który wyszedł z użycia.
Sztuba to zapożyczenie z języka niemieckiego Stube ‘izba’. W wieku XIX było odczuwane jako przestarzałe i oznaczało ‘pokój, izba, komnata’. W znaczeniu żartobliwym oznacza ‘szkołę’. Sztuba jest podstawą słowotwórczą wyrazu sztubak i kolejnych derywatów: sztubaczka, sztubactwo, sztubacki, sztubaczyć (‘zachowywać się niepoważnie, dokazywać albo skarżyć na kogoś’).

Monika Kaczor

Czy w polszczyźnie występuje czasownik zaambarasować się?

Czasowniki ambarasować i ambarasować się w znaczeniu ‘sprawiać kłopot, wprawiać w zakłopotanie’ są niemalże nieużywane. Powstały od rzeczownika ambaras ‘kłopot, trudności, tarapaty’. Z kolei czasowniki zaambarasować i zaambarasować się dały podstawę imiesłowowi przymiotnikowemu zaambarasowany w znaczeniu ‘zakłopotany’.
W XIX w. ambaras został zapożyczony z języka francuskiego i oznaczał nie tyle ‚kłopot’, ile ‚utrudnienie, zator, przeszkodę (na drodze)’. Od czasownika embarrasser powstało znaczenie ‘krępować’ i ‘wprawiać w zakłopotanie’.
Aforyzm T. Boya – Żeleńskiego jest chyba najbardziej znanym przykładem użycia słowa ambaras: W tym największy jest ambaras, żeby dwoje chciało na raz”.

Monika Kaczor

Czy wczas znaczy to samo, co wczasy?

W znaczeniu ‘wypoczynek urlopowy’ wczasy pojawiły się w XVIII wieku.
Wcześniej używano tylko formy wczas w znaczeniu ‘odpoczynek, spoczynek, zwłaszcza nocny, wygoda, spokój, bezczynność’.
Obie formy wczas i wczasy powstały od wyrażenia przyimkowego w czas, czyli ‘w odpowiedniej porze, w dogodnym okresie. Wczas jest używane w dialekcie małopolskim w postaci przysłówka wczas o znaczeniu ‘wcześnie’.

Skoro pytanie dotyczy wczasów warto przy okazji wspomnieć o plaży, która ma rodowód łaciński i do polszczyzny trafiła w XIX w. Łaciński wyraz plaga, plagae o znaczeniu ‚przestrzeń, strefa, okolica’ zapoczątkował formę piaggia ’wybrzeże’.  W XVI w. ta forma została zapożyczona przez Francuzów w postaci plag w znaczeniu ‚niski, piaszczysty brzeg morza, jeziora, rzeki. Plaża z francuskiego przeszła do polszczyzny. 

Z kolei plażować i plażowanie to wyrazy, które nie mają odpowiedników w innych językach. 

Plażowanie jako zjawisko społeczne zostało zainicjowane w XIX wieku jako forma zdrowego trybu życia w formie wylegiwania się w skąpym stroju plażowym na rozgrzanym pisaku, zażywania kąpieli słonecznych, co miało stanowić środek profilaktyczny w leczeniu gruźlicy.

Monika Kaczor