Czy jest różnica między znaczeniem snobek i egoista?

Snobek i egoista to synonimy.
Gdy nie chcemy lub nie możemy wprost powiedzieć o kimś egoista (z łacińskiego ego ‘ja’), możemy powiedzieć eufemistycznie „to człowiek, który potrafi zadbać o własne interesy”. We współczesnej polszczyźnie funkcjonuje kilka określeń osoby myślącej wyłącznie o sobie, nieliczącej się z dobrem innych. Potocznie mówimy snobek (od form fleksyjnych sobie, sobą), samolub (od sam+lubić, lubić samego siebie). Dawna polszczyzna oprócz żywych do dziś określeń egoista, snobek i samolub znała również takie, jak: siebielubiec, sobierad, sobieradski, sobieradzki (być radym samemu sobie), sobiedobrski (samemu sobie dobro zapewniać), sobiegarn (sobie samemu wszystko garnie dla siebie; wszystko zgarnia). Był też czasownik sobić się, czyli ‘przywłaszczać coś sobie, rozgaszczać się gdzieś, zasiedlając teren, zabudowania, panoszyć się gdzieś’.
W XVII w. Wacław Potocki pisał: Czemuż się tak sobią na świecie, jakoby żyć wiecznie mieli na nim?

5 grudnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Wolontariusza.

Jakie jest pochodzenie wyrazu znicz?

Znicz, czyli ‘lampka nagrobna’ lub ‘ogień  palący się w miejscach otoczonych czcią’ pojawił się w polszczyźnie dopiero w XIX w. Wyraz ten jest białorusycyzmem i oznacza ‘święty ogień pogan’. Pokrewny zniczowi i znany wschodnim gwarom i dialektom wyraz znička oznacza ‘spadającą gwiazdę’, błędny ognik’, ‘osobę pojawiającą się ma krótko’. Wszystkie te wyrazy pochodzą od prasłowiańskiego czasownika *znĕti ‘tlić się, żarzyć się’.

Monika Kaczor

Szanowni Państwo,
w zagadkach słowno-literowych pojawiło się słowo facelet. Szukając wyjaśnienia, znalazłem informację, że występuje ono w poezji staropolskiej u Kochanowskiego, Reja, Szymonowica. Jaki jest sens tego słowa?

Facelet został oznaczony w słowniku Witolda Doroszewskiego kwalifikatorem dawny. Jego etymologię – za Aleksandrem Brücknerem – leksykograf wiązał z rzeczownikiem rodzaju męskiego „fazzoletto”, wciąż obecnym w języku włoskim i znaczącym „chust(k)a” (na głowę, welon, opaska) lub przede wszystkim „chusteczka” (higieniczna). Identycznie sens słowa (występującego także w odmiankach: facolet, facelit, a nawet facalet) objaśniał Zygmunt Gloger, choć jego pochodzenia dopatrywał się w średniowiecznej łacinie (faciletum, fazoletus, fazoletum).
Jak słusznie zaznaczono w pytaniu, facelet istotnie pojawia się w poezji Jana Kochanowskiego (Do Miłości, „Jam przegrał, ja miłości! — tyś plac otrzymała […]”), u Mikołaja Reja (w Postylli) czy sielance Szymona Szymonowica (Czary). Więcej świadectw użycia rzeczownika w odpowiednim haśle rejestruje słownik Samuela Bogusława Lindego z XIX w. Andrzej Bańkowski go nie notuje.
Co ciekawe, Kochanowski oraz Szymonowic traktują słowo jako atrybut emocjonalnych przeżyć, dlatego też obaj umieścili je w kontekstach, w których uwypukla się uczuciową intensywność. Rejowi zaś „facelet” posłużył przy okazji formułowania religijnego pouczenia w Postylli (tytuł właściwy: Świętych słów a spraw Pańskich, które tu sprawował Pan a Zbawiciel nasz na tym świecie jako prawy Bóg, będąc w człowieczeństwie swoim, Kronika albo Postylla, polskim językiem a prostym wykładem też dla prostaków krótce uczyniona, 1560), zredagowanego na kanwie wersetów Ewangelii wg św. Jana (11, 1-46). Pan z Nagłowic opisał w tym fragmencie ciało złożonego w grobie Łazarza – ten ostatni tuż przed wskrzeszeniem miał „nogi i ręce związane chustami pogrzebnemi i twarz jego [była] faceletem zawiązana. I rzekł im Pan Jezus: rozwiążcie go, a niechaj idzie bezpiecznie”. Z tego przytoczenia jednoznacznie wynika, iż chodzi o średnich rozmiarów tkaninę, natomiast u źródeł decyzji autora o wprowadzeniu zapożyczenia mogła leżeć wola uniknięcia powtórzenia, a to daje się potwierdzić dzięki zestawieniu z analogiczną perykopą Biblii Gdańskiej, gdzie stoi: „związane ręce i nogi chustami, a twarz [Łazarza] była chustą obwiązana”. Porównanie obu fraz zarazem jednoznacznie definiuje znaczenie archaizmu facelet.

Radosław Sztyber