Szanowni Państwo, która forma jest poprawna: wysoko partyjny, czy wysokopartyjny? W rozmaitych publikacjach spotkać można obie.
„Wielki słownik ortograficzny” PWN (Warszawa 2016) podaje, że wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określonym przez ten przysłówek, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie. Zgodnie z tą regułą poprawna forma to wysoko partyjny.
Można podać przykłady podobnych wyrażeń: świeżo malowany, wysoko wykwalifikowany, zdalnie kierowany, blisko spokrewniony.
Monika Kaczor
Archiwa kategorii: Pisownia
Skróty nazw urzędów
Szanowni Państwo,
proszę o rozstrzygnięcie problemu, jak powinny brzmieć skróty nazw urzędów istniejących w latach 60. i 70.:
– Wydziału do spraw Wyznań (był taki, np. w Gdańsku przy urzędzie miasta)
– Urzędu do Spraw Wyznań.
Sprawa zapisu skrótu Urzędu do Spraw Wyznań komplikuje się tym bardziej, że – jak zauważył w Poradni Językowej PWN profesor M. Bańko – „[…] Sprawy Wyznań należą do członów głównych nazwy, a przyimkiem jest tylko do. Jeśli chodzi o instytucję powołaną do życia ustawą z dn. 19.04.1950 r., to jej nazwa w treści ustawy jest pisana tak jak w pytaniu: Urząd do Spraw Wyznań. Taka pisownia występuje też w ustawie z 23.11.1989 r., likwidującej ww. urząd.”
Powyższe spostrzeżenie wskazuje również na to, że w każdej z nazw sformułowanie „do spraw” należy traktować (zatem także skracać) inaczej. Uprzejmie proszę o odpowiedź.
Pisownia nazw „urzędów do spraw” nie jest jednolita. Może budzić wątpliwości i dyskusje. Mamy więc na przykład: Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Urząd do Spraw Cudzoziemców, Urząd do Spraw Leków i Żywności. W „Nowym słowniku ortograficznym” PWN odnotowano nazwę Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury, podobnie w „Wielkim słowniku ortograficznym”. W pewuenowskim korpusie językowym jest: Urząd do spraw Egzaminów Naukowych oraz Urząd do spraw Repatriacji i Uchodźców; Biuro do Spraw Przestępczości Zorganizowanej oraz Rada Episkopatu Polski do Spraw Dialogu Religijnego.
Ta niejednolitość może moim zdaniem wynikać z subiektywnej interpretacji składniowej i semantycznej nazw, powinniśmy więc akceptować w nich zarówno pisownię typu do spraw, jak i do Spraw.
Przepis ortograficzny jest jednak jednoznaczny i wyraźny: „jeśli skrótowiec zawiera litery oznaczające przyimek lub spójnik, piszemy je małą literą”. Nie ma w nim mowy o głównych czy pobocznych członach nazw, nie odwołuje się też do ich interpretacji.
Połączenie wyrazowe do spraw składa się z przyimka do oraz rzeczownika spraw. Zatem skrót nazwy instytucji Wydział do spraw Wyznań (niezależnie od tego, czy uznamy zasadność takiej pisowni, czy nie) powinien mieć postać WdSW. To samo będzie się odnosić do nazwy Urząd do Spraw Wyznań – UdSW i pozostałych tego typu, jak na przykład: Urząd do Spraw Leków i Żywności – UdSLiŻ, Urząd do spraw Repatriacji i Uchodźców – UdSRiU.
Marian Bugajski
Reguły skracania wyrazów
Szanowni Państwo,
w szpitalu w Zielonej Górze nad salą operacyjną widnieje napis CENTRALNY BLOK OPERACYJNY im. DR ALBINA BANDURSKIEGO. Moje pytanie do Państwa jest takie, czy zapis skrótu jest prawidłowy? Dla potwierdzenia przesyłam zdjęcie.
Nie stawia się kropki po skrótach składających się z pierwszej i ostatniej litery wyrazu skróconego, jeśli ten skrót ma formę mianownika, np.:
dr (doktor) – Od września dr Jan Kowalski zmienia godziny przyjmowania pacjentów.
Również nie stawia się kropki po skrótach składających się z pierwszej i ostatniej litery oraz jednej z liter środkowych oznaczających spółgłoskę, np. mgr (magister), płk (pułkownik), mjr (major).
Stawia się kropkę, jeśli tego skróty mają inną formę niż mianownik, np.:
Ten artykuł został zamieszczony w siódmym nr. „Języka Polskiego”.
Nie byłam na zajęciach u dr. Jana Kowalskiego.
Zamiast stawiania kropki po skrótach w przypadkach zależnych możemy je zapisać w następującej formie:
Ten artykuł został zamieszczony w siódmym nrze „Języka Polskiego”.
Nie byłam na zajęciach u dra Jana Kowalskiego.
Ponieważ na tablicy informacyjnej umieszczonej nad wejściem do bloku operacyjnego skrót występuje w przypadku zależnym, zapis powinien być następujący:
CENTRALNY BLOK OPERACYJNY im. DR. ALBINA BANDURSKIEGO
lub
CENTRALNY BLOK OPERACYJNY im. DRA ALBINA BANDURSKIEGO.
Warto zaznaczyć, że po skrótach odnoszących się do kobiet, nie stawia się kropki, np.:
Zespół Szkolno-Przedszkolny im. dr Wandy Błeńskiej w Niepruszewie.
Wysłuchałam ciekawego wykładu dr Anny Kowalskiej.
Więcej informacji na temat reguł skracania wyrazów można znaleźć w „Wielkim słowniku ortograficznym” PWN pod red. Edwarda Polańskiego (Warszawa 2016, s. 90-91)
Monika Kaczor
Pauza, półpauza, myślnik
Jaka jest różnica między pauzą, półpauzą i myślnikiem w tekście? Kiedy stosujemy te znaki?
Myślnik ma postać pauzy lub półpauzy. Może on pełnić funkcję znaku przestankowego (co jest regulowane zasadami interpunkcyjnymi; zob. Wielki słowik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, red. E. Polański, Warszawa 2016; https://sjp.pwn.pl/zasady/93-Myslnik;629819.html) oraz znaku o funkcji edytorskiej. Istotne jest, aby w jednej publikacji konsekwentnie myślnik był używany albo w formie pauzy, albo w formie półpauzy. Jako znak interpunkcyjny z obu stron oddzielony jest spacjami.
Adam Wolański, autor praktycznego poradnika Edycja tekstów, wymienia następujące najważniejsze funkcje edytorskie, w których stosuje się myślnik w postaci półpauzy lub pauzy: 1. na początku każdej kwestii dialogowej w utworach prozatorskich i do oddzielenia kwestii dialogowej od wypowiedzi narratora; 2. na początku przytoczenia cudzej ustnej wypowiedzi i oddzielenia jej od tekstu odautorskiego w publikacjach niebeletrystycznych; 3. w wywiadach – na początku pytań i odpowiedzi; 4. na początku składnika wyliczenia składanego w osobnych wierszach; 5. w wielowyrazowych tematach skorowidza rzeczowego; 6. w składanych w ciągu pozycjach indeksowych (w celu oddzielenia hasła głównego od pierwszego podhasła); 7. w wykazach skrótów (w celu rozdzielenia skrótu i objaśnienia); 8. w żywej paginie w encyklopediach i słownikach (w celu rozdzielenia pierwszego i ostatniego hasła występującego na kolumnie); 9. w bibliografii załącznikowej (w celu zastąpienia nazwy autora, powtarzającej się w kolejnych opisach bibliograficznych; 10. w składanej w ciągu literaturze przedmiotu pod artykułem hasłowym w encyklopedii (w celu rozdzielnia kolejnych opisów bibliograficznych); 11. w przypisach składanych w ciągu (w celu rozdzielenia kolejnych przypisów); 12. w motcie, wyróżnionym cytacie itp. (w celu oddzielenia autora lub źródła od cytowanego tekstu); 13. w rubryce tabeli dla oznaczenia, że dane zjawisko nie istnieje; 14. w odnośnikach literowych powtórzonych z myślnikiem; 15. w cyfrowym zapisie cen.
Z kolei w funkcjach edytorskich myślnik w postaci półpauzy (a nie pauzy) stosuje się w szczególności: 1. w wyrażeniach liczbowych oraz słownych określających zakres (‘od… do…’), wielkość przybliżoną (‘mniej więcej’), np. 10–15 procent, strony 5–10, w latach 1989–1990; 2. ukazujących relacje czasowe (‘czas od… do…’), np. 1 lipca–31 sierpnia, przestrzenne (‘kierunek od… przez… do…’), np. trasa Warszawa–Bielsko-Biała; 3. w wyrażeniach słownych ukazujących relacje między osobami, instytucjami, państwami itp. (‘między jedną stroną a drugą’), np. mecz Polska–Anglia; 4. w nazwach, terminach itp., w których skład wchodzą nazwiska dwóch lub więcej osób (założycieli, odkrywców, twórców, wynalazców itd.), np. słownik Karłowicza–Kryńskiego–Niedźwiedzkiego; 5. w tekstach beletrystycznych w wyrazach lub wyrażeniach modyfikowanych kontekstowo, np. Jan–jakiśtam–owski (A. Wolański, Edycja tekstów, Warszawa 2008).
Jak podkreśla autor poradnika, niezależnie od użycia półpauzy w funkcji myślnika zyskała ona właściwe tylko dla siebie zastosowania edytorskie, niekodyfikowane na razie w słownikach ortograficznych. „Oznacza to, że jeśli w funkcji myślnika używamy pauzy, to w zastosowaniach pozamyślnikowych zmuszeni będziemy użyć półpauzy. Jeśli natomiast w funkcji myślnika używamy półpauzy, nie będzie typograficznej różnicy pomiędzy myślnikiem a półpauzą niemyślnikiem” (A. Wolański, Poradnia Językowa PWN).
Magdalena Idzikowska
Nazwy nagród, orderów, odznaczeń
Szanowna Poradnio! Czy nazwa odznaczenia Za Zasługi Dla Rozwoju Województwa została dobrze zapisana?
Nazwy nagród, orderów, odznaczeń piszemy wielką literą, np.: Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Powstańczy, Wzorowy Strażak. Jeśli wewnątrz takiej nazwy wystąpi przyimek lub spójnik, piszemy je małą literą. Zgodnie z tą zasadą powinno być – Za Zasługi dla Rozwoju Województwa.
Jeśli nazwę poprzedza uściślający ją wyraz pospolity, piszmy go małą literą: medal Za Długie Pożycie Małżeńskie, nagroda Wiktora. Jeśli jednak wyraz tego typu funkcjonuje jako część nazwy własnej, musi być pisany wielką literą, np.: Nagroda Nobla, Order Orła Białego.
Nazwy własne można dodatkowo wyróżnić, ujmując je w cudzysłów: godło „Teraz Polska”, godło „Dobre, bo polskie”.
Warto wspomnieć, że małą literą piszemy wchodzące w skład nazwy wyrazy i wyrażenia typy: przeciwko, przeciw, na rzecz, do spraw, do walki, pod wezwaniem, np.: Fundacja na rzecz Osób Niepełnosprawnych, Państwowa Komisja Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego.
Monika Kaczor
Święto Konstytucji 3 maja
Szanowni Państwo, jaki jest poprawny zapis: Święto Konstytucji 3 Maja czy Święto Konstytucji 3 maja?
W „Wielkim słowniku ortograficznym” PWN nazwa ta została zapisana Konstytucja 3 maja. W ustawie sejmowej z 6 kwietnia 1990 roku znajduje się zapis Święto Narodowe Trzeciego Maja.
Z pobudek emocjonalnych człony tej nazwy bywają pisane wielką literą, np. Zaproszenie na uroczyste obchody uchwalenia Konstytucji 3 Maja (www.zielona-gora.pl) .
Zapis ustawy z 1792 roku i święta obchodzonego na pamiątkę jej uchwalenia powinien być następujący – Święto Konstytucji 3 maja lub święto Konstytucji 3 maja.
Monika Kaczor
Mrożek by tego nie wymyślił
W programie Szkoło Kontaktowe jeden z prowadzących skomentował wydarzenie, mówiąc: „Mrożek by tego nie wymyślił”. Co dokładnie oznacza to powiedzenie?
Potoczna fraza Mrożek by tego nie wymyślił jest związkiem frazeologicznym. To również przykład skrzydlatych myśli.
Stanisław Bąba w „Komentarzach frazeologicznych” podaje cztery warianty wspomnianego frazeologizmu:
1. Mrożek by tego nie wymyślił,
2. Tego by Mrożek nie wymyślił,
3. Tego nie wymyśliłby nawet Mrożek,
4. Tego nie wymyśliłby nawet sam Mrożek.
Te frazy nawiązują do sytuacji z utworów Sławomira Mrożka. Odnoszą się do groteskowych, absurdalnych i śmiesznych z pozoru sytuacji oraz zdarzeń, które są sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Znaczenie tego frazeologizmu jest negatywną oceną określonego faktu z życia, które w istocie rzeczy jest smutne i zatrważające.
Przy okazji warto wspomnieć, że w wielowyrazowych nazwach programów radiowych i telewizyjnych wielką literą pisze się tylko pierwszy wyraz, np.: Szkoło kontaktowe, Pytanie na śniadanie, Taniec z gwiazdami.
Monika Kaczor
Terrorysta zamachowiec czy terrorysta-zamachowiec?
Czy w zestawieniu terrorysta zamachowiec obowiązkowy jest dywiz?
Tego typu zestawienia mają pisownię rozdzielną. Człon drugi pełni funkcję określenia członu pierwszego. Stosunek tych członów względem siebie jest znaczeniowo nierównorzędny. Konstrukcje tego typu to na przykład: terrorysta samobójca, człowiek dokumentalista, artysta malarz, pies przewodnik, poseł sprawozdawca, kobieta inżynier, ludzie strusie, samochód pułapka, statek cysterna, miasto ogród. W tego rodzaju zestawieniach dywiz jest zbędny.
Oprócz wymienionych wyżej konstrukcji w polszczyźnie zdarzają się zestawienia zawierające nazwiska – Lewandowski piłkarz, Małysz skoczek, Sthur aktor (W skeczu Rozmowa telefoniczna Sthur kabareciarz był lepszy niż Sthur aktor).
Monika Kaczor
Nazwy urzędów
Mam wątpliwości, od jakiej litery (wielkiej czy małej) powinny zaczynać się podane niżej nazwy urzędów i stanowisk: marszałek województwa mazowieckiego, wicemarszałek, przewodniczący sejmiku, starosta powiatu, ochotnicze straże pożarne.
To pytanie wiąże się z zasadami zawartymi w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN”: 18.28, 18.34, 19.2, 20.17. Wynika z nich, że zasadniczo nazwy godności i stanowisk pisze się małymi literami. Jednak nazw urzędów jednoosobowych w aktach prawnych zapisane są wielką literą.
Wielkiej litery można używać w tekstach ze względów grzecznościowych lub emocjonalnych, np. Zebranie otworzył Przewodniczący …. – w odniesieniu do konkretnej osoby w celu jej wyróżnienia i z dodatkowym wyróżnieniem etykietalnym.
Określenia godności i stanowisk występujące na początku nazw wielowyrazowych można pisać wielką literą w drukach firmowych, na wizytówkach, pieczątkach itp., co motywuje się tym, że rzeczowniki te zajmują wtedy początkowe miejsce w nazwie.
Nazwę urzędu zapiszemy małą literą wtedy, gdy będzie ona użyta w znaczeniu nazwy pospolitej, to znaczy nie odnoszącej się do konkretnej osoby na tym stanowisku, np. Inicjatywa legislacyjna w zakresie powołanej ustawy nie leży w kompetencji ministra finansów, lecz w kompetencji ministra spraw wewnętrznych i administracji.
Jeśli mówimy o konkretnej Ochotniczej Straży Pożarnej działającej np. w Zielonej Górze, to tę nazwę zapiszemy wielką literą, bo jest to nazwa własna. Jeśli nazwa nie odnosi się do konkretnego obiektu, zapiszemy ją małą literą, np. Jak się dostać do ochotniczej straży pożarnej.
Przy okazji warto wspomnieć, że konstrukcja z małej/dużej litery jest rozpowszechniona i budzi kontrowersje. Poprawnie jest małą literą, a także dużą/ wielką literą.
Monika Kaczor
Nazwiska francuskie
Szanowni Państwo,
obecnie przygotowuję imienne zaproszenia na ślub. Sprawia mi kłopot odmiana francuskiego nazwiska Valls (Manule Valls). Jak je odmienić?
Tego rodzaju nazwiska przyjmują w deklinacji polskie końcówki:
lp: Valls, Vallsa, Vallsowi, Valls, Vallsem, Vallsie, Valls
lm: Valls (możliwe też Vallsowie), Vallsów, Vallsom, Valls , Vallsami, Vallsach, Valls.
Warto wspomnieć, że nazwiska francuskie zakończone na -o, -oi, -au, -ou, również wtedy, gdy po tych samogłoskach następują niewymawialne -s, -x, są nieodmienne, np.: Hugo, Despiau, Pompidou, Cocteau, Giraudoux, Delacroix, Laclos.
Monika Kaczor