Jaka jest różnica między pauzą, półpauzą i myślnikiem w tekście? Kiedy stosujemy te znaki?
Myślnik ma postać pauzy lub półpauzy. Może on pełnić funkcję znaku przestankowego (co jest regulowane zasadami interpunkcyjnymi; zob. Wielki słowik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, red. E. Polański, Warszawa 2016; https://sjp.pwn.pl/zasady/93-Myslnik;629819.html) oraz znaku o funkcji edytorskiej. Istotne jest, aby w jednej publikacji konsekwentnie myślnik był używany albo w formie pauzy, albo w formie półpauzy. Jako znak interpunkcyjny z obu stron oddzielony jest spacjami.
Adam Wolański, autor praktycznego poradnika Edycja tekstów, wymienia następujące najważniejsze funkcje edytorskie, w których stosuje się myślnik w postaci półpauzy lub pauzy: 1. na początku każdej kwestii dialogowej w utworach prozatorskich i do oddzielenia kwestii dialogowej od wypowiedzi narratora; 2. na początku przytoczenia cudzej ustnej wypowiedzi i oddzielenia jej od tekstu odautorskiego w publikacjach niebeletrystycznych; 3. w wywiadach – na początku pytań i odpowiedzi; 4. na początku składnika wyliczenia składanego w osobnych wierszach; 5. w wielowyrazowych tematach skorowidza rzeczowego; 6. w składanych w ciągu pozycjach indeksowych (w celu oddzielenia hasła głównego od pierwszego podhasła); 7. w wykazach skrótów (w celu rozdzielenia skrótu i objaśnienia); 8. w żywej paginie w encyklopediach i słownikach (w celu rozdzielenia pierwszego i ostatniego hasła występującego na kolumnie); 9. w bibliografii załącznikowej (w celu zastąpienia nazwy autora, powtarzającej się w kolejnych opisach bibliograficznych; 10. w składanej w ciągu literaturze przedmiotu pod artykułem hasłowym w encyklopedii (w celu rozdzielnia kolejnych opisów bibliograficznych); 11. w przypisach składanych w ciągu (w celu rozdzielenia kolejnych przypisów); 12. w motcie, wyróżnionym cytacie itp. (w celu oddzielenia autora lub źródła od cytowanego tekstu); 13. w rubryce tabeli dla oznaczenia, że dane zjawisko nie istnieje; 14. w odnośnikach literowych powtórzonych z myślnikiem; 15. w cyfrowym zapisie cen.
Z kolei w funkcjach edytorskich myślnik w postaci półpauzy (a nie pauzy) stosuje się w szczególności: 1. w wyrażeniach liczbowych oraz słownych określających zakres (‘od… do…’), wielkość przybliżoną (‘mniej więcej’), np. 10–15 procent, strony 5–10, w latach 1989–1990; 2. ukazujących relacje czasowe (‘czas od… do…’), np. 1 lipca–31 sierpnia, przestrzenne (‘kierunek od… przez… do…’), np. trasa Warszawa–Bielsko-Biała; 3. w wyrażeniach słownych ukazujących relacje między osobami, instytucjami, państwami itp. (‘między jedną stroną a drugą’), np. mecz Polska–Anglia; 4. w nazwach, terminach itp., w których skład wchodzą nazwiska dwóch lub więcej osób (założycieli, odkrywców, twórców, wynalazców itd.), np. słownik Karłowicza–Kryńskiego–Niedźwiedzkiego; 5. w tekstach beletrystycznych w wyrazach lub wyrażeniach modyfikowanych kontekstowo, np. Jan–jakiśtam–owski (A. Wolański, Edycja tekstów, Warszawa 2008).
Jak podkreśla autor poradnika, niezależnie od użycia półpauzy w funkcji myślnika zyskała ona właściwe tylko dla siebie zastosowania edytorskie, niekodyfikowane na razie w słownikach ortograficznych. „Oznacza to, że jeśli w funkcji myślnika używamy pauzy, to w zastosowaniach pozamyślnikowych zmuszeni będziemy użyć półpauzy. Jeśli natomiast w funkcji myślnika używamy półpauzy, nie będzie typograficznej różnicy pomiędzy myślnikiem a półpauzą niemyślnikiem” (A. Wolański, Poradnia Językowa PWN).
Magdalena Idzikowska
