Wielkanoc – święta Wielkanocy, Wielkiejnocy czy Wielkiej Nocy?

Wielkanoc jest zrostem, czyli połączeniem wyrazowym, którego części składowe zatraciły swoją niezależność znaczeniową. Należy dodać, że jest takim zrostem, w którym pierwszy człon występuje w dwóch formach – odmiennej i nieodmiennej: święta Wielkanocy i Wielkiejnocy, Wielkanocą i Wielkąnocą. Możliwy jest również zapis: Wielka Noc – święta Wielkiej Nocy (ale: święta wielkanocne).

Niedziela Palmowa i tłusty czwartek – dużą czy małą literą? 

Niedziela Palmowa (dawniej Niedziela Kwietna) – zgodnie z regułą pisowni nazw świąt i dni świątecznych – należy pisać wielką literą, w odróżnieniu od nazw opisowych (niedziela wielkanocna); jednak tłusty czwartek (wbrew pozorom małą literą) to nie jest nazwa święta, ale zwyczaju.

Wielki Czwartek – jak zapisać nazwy dni Wielkiego Tygodnia – dużą czy małą literą?

Nazwy świąt zapisujemy wielkimi literami, stąd Wielki Czwartek, Wieki Piątek, Wielka Sobota.

Dlaczego Wielki Piątek dużymi literami, a środa popielcowa małymi?

Nazwy świąt piszemy wielkimi literami, wobec tego: Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota, a także Popielec. Nazwę środa popielcowa zazwyczaj uznaje się za określenie opisowe, co uzasadnia pisownię małymi literami. Jednak czasem w publikacjach religijnych stosuje się również zapis Środa Popielcowa i choć słowniki ortograficzne go nie podają, można pisownię taką uznać za uzasadnioną – podkreśla Jan Grzenia.

Śmigus-dyngus – jaka jest prawidłowa pisownia?

Nazwę zwyczaju polewania się wodą w poniedziałek wielkanocny – śmigus-dyngus – należy pisać małymi literami i z łącznikiem. Nazwa ta, jak podaje Władysław Kopaliński w Słowniku mitów i tradycji kultury, pochodzi ze st. nm. dingnus, dingnis ‘okup, wykupno od podpalenia, rabunku’ (dawniej dyngus to datek – jaj, wędlin – od gospodyń dla chłopców chodzących po domach „po dyngusie”) i nm. Schmeckostern, Schmackostern, schmacken ‘bić’ (śmigus – uderzenie rózgą wierzbową z baziami z Niedzieli Palmowej), stąd forma śmigus-dyngus – śmigusa-dyngusa (a nie: śmingus-dyngus).

Pascha – jak utworzyć formę celownika? 

Pascha (zapis dużą literą oznacza święto, małą – potrawę) w celowniku i miejscowniku l. poj. ma formę passze. Dla twardotematowych rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w M. lp. samogłoską -a obligatoryjna jest alternacja, w tym wypadku ch : sz. Podobnie jak mucha – musze, cecha – cesze.

Oprac. Magdalena Idzikowska

Oto tekst dyktanda uniwersyteckiego przygotowany przez prof. Mariana Bugajskiego. Pisali je 20 marca 2013 roku studenci Uniwersytetu Zielonogórskiego. Andrzej Wyrzykowski (filologia germańska) okazał się zielonogórskim mistrzem ortografii. Zrobił tylko 4 błędy. Dyktando organizują od ośmiu lat studenci z AEGEE. Radiowa relacja z wydarzenia znajduje się w dziale POLECAMY.

Dyktando

Rzężąc chrapliwie, charkocząc chrypliwie, hałasując zgrzytliwie chrzęszczącą, zharataną skrzynią biegów, zajechał pod uczelnię nowo kupionym, ale bynajmniej nie całkiem nowym wozem. Chimeryczny, cherlawy, czterdziestopięcioipółkonny, tysiąctrzystucentymetrowy silnik ledwo dyszał, ale mocno chybotał nadwoziem hatchbacka. Hamulce piszczały, co przypominało nieledwie chichot hieny albo rechot rzekotki, czyli hyli. Sworznie klekotały niczym żurawie nad Jeziorem Powidzkim. Ledwo rozżarzające się lampy dawały słabe, mało widoczne światło, bo nie były to żadne halogeny, ale zwykłe dwunastowoltowe żarówki.

Pojazd przypominał, co prawda, wehikuł czasu, ale niezupełnie dlatego, że miał jakiś kosmiczny, nie z tej ziemi design, nie dlatego, że przybył hen z zaświatów, lecz po prostu dlatego, że zjawił się jak gdyby z jakiejś dawno minionej epoki, a co najmniej z czasów gierkowskich.

Nie była to, jakośmy (jako-śmy) rzekli, jakaś superbryka typu alfa romeo, ani też hiperwypasiony mercedes, ani nawet nie najnowszy model dacii czy byle jakiej renówki.

Bylibyśmy też ze wszech miar przesadzili, jeślibyśmy się w tym modelu doszukiwali jakichkolwiek cech takich nieeuropejskich marek, jak Mitsubishi, Hyundai czy zgoła poczciwe Daewoo, bo cóż można kupić za pieniądze zdobyte kosztem kilkudziesięciotygodniowych, wielomiesięcznych wyrzeczeń, ledwo uciułane z niewygórowanego, chociaż może nie najniższego, paręsetzłotowego stypendium? Można kupić co najwyżej długo używanego, mocno zużytego, niecałkowicie się kupy trzymającego, grzechoczącego niczym chrząszcz kołatek, mocno strawionego brunatnoceglastą, ciemno zabarwioną rdzą, rozchwierutanego, wzbudzającego śmichy-chichy rzęcha.

Na Uniwersytecie Zielonogórskim co roku odbywają się Dni Frankofonii. Czy wyraz frankofonia zapisujemy wielką literą?

Dni Frankofonii zapisujemy wielkimi literami, ponieważ jest to nazwa własna konkretnej inicjatywy. Wyraz frankofonia natomiast możemy zapisać od wielkiej albo małej litery, zależnie od znaczenia.

Termin frankofonia zapisujemy małą literą, jeśli oznacza grupę osób posługujących się językiem francuskim jako jednym z kilku lub jedynym językiem codziennej komunikacji, natomiast wielkiej litery użyjemy, jeśli chodzi nam o grupę krajów (kraje frankofońskie), w których język francuski to narzędzie komunikacji w oficjalnych kontaktach międzypaństwowych.

K. Rostkowska

Koszykarze Zastalu Zielona Góra mają nowe cheerleaderki. W prasie to słowo pojawia się właśnie w takiej, oryginalnej formie. Czy zapis czirliderki byłby błędny?

Słownik Języka Polskiego PWN dopuszcza obie nazwy: cheerleaderka, czirliderka – ‘każda z grupy dziewcząt prezentujących w przerwach meczów krótkie, dynamiczne układy taneczne mające dopingować drużynę do walki’.

Jeszcze kilka lat temu tancerki określano słowem pomponiary albo pomponiarki. Było to określenie na pewno bardziej wymowne, odnosiło się bowiem bezpośrednio do nieodłącznego elementu wyposażenia tancerek. Jednak w powszechnym użyciu przyjęło się słowo zapożyczone z języka angielskiego, zapisywane w tej chwili albo w oryginalnej, albo w spolszczonej formie.
K. Rostkowska