Miesięczne archiwum: Styczeń 2014

Łężyczanie, krępianie, zatonianie – o Was piszemy!

Opublikowany przez

Jak nazywać mieszkańców miejscowości wokół Zielonej Góry, o których dużo się ostatnio mówi w kontekście przyłączenia do miasta; chodzi przede wszystkim o mieszkańców Łężycy, Krępy, Zatonia, Raculi, Świdnicy, Ochli itd.

 ochla

Nazwy mieszkańców miejscowości tworzy się zazwyczaj przez dodanie przyrostka -anin/-anka, który często powoduje wymianę ostatniej spółgłoski lub grupy spółgłosek wyrazu podstawowego (Zielona Góra – zielonogórzanin, zielonogórzanka, Gdańsk – gdańszczanin, gdańszczanka). Rzadsze są inne przyrostki o podobnym zastosowaniu -ak/-anka (warszawiak, warszawianka) czy -yk/-anka (nowojorczyk, nowojorczanka), a o ich użyciu przesądza długa tradycja używania w danej formie. Przyrostki te wnoszą także inne znaczenia, np. krakowiak ‘taniec ludowy’, a zapis dużą literą (Krakowiak, Poznaniak) wskazuje na ‘mieszkańca regionu (Krakowskiego, Poznańskiego).

Przy tworzeniu nazw miejscowości okolic Zielonej Góry zastosowanie będzie miał przyrostek -anin/-anka, dzięki któremu powstają następujące określenia:

Łężyca – łężyczanin, łężyczanka;

Krępa – krępianin, krępianka;

Zatonie – zatonianin, zatonianka;

Racula – raculanin, raculanka;

Świdnica – świdniczanin, świdniczanka;

Ochla – ochlanin, ochlanka.

Należy pamiętać, że nazwy mieszkańców miejscowości (bez względu na wielkość tej miejscowości) zapisujemy małą literą. Inaczej niż nazwy mieszkańców regionów, państw czy kontynentów: Ślązak/Ślązaczka ‘mieszkaniec/mieszkanka Śląska’, Polak/Polka ‘mieszkaniec/mieszkanka Polski’ czy Europejczyk/Europejka ‘mieszkaniec/mieszkanka Europy’.

Piotr Kładoczny

Historia czy historyja, teoria czy teoryja?

Opublikowany przez

Uprzejmie proszę o wyjaśnienie, jak powinnam czytać dawne formy odmiany wyrazów, jakie spotykam w książkach XIX-wiecznych, np. z braku organizacyi, pięć kondygnacyj. Ze szkoły zapamiętałam wyjaśnienie, że różnica dotyczy tylko zapisu, ale wyrazy były odmieniane tak jak dzisiaj i powinnam czytać współcześnie, np. organizacji. Ale obecnie zwątpiłam w zalecenie, gdyż słyszałam aktora czytającego jakąś powieść, który wyraźnie wymawiał organizac – y – i, kondygnac – y -j.

 teoryja

Pisownia i wymowa wyrazów zapożyczonych na -yja, -ija zależna była kiedyś od akcentu, przy czym zmiany akcentu zostały zakończone przed końcem XVIII wieku, o czym świadczy na przykład pisownia w „Powrocie posła”  J.U. Niemcewicza, gdzie jest Anglia z Francją, a nie Anglija z Francyją. Wcześniej jednak akcent był nieustabilizowany, wobec czego można było (zależnie od wyczucia) stosować obie formy zapisu i oczywiście wymowy.

Zatem aktor czytający organizacyi, historyi ma prawo do takiej wymowy. Stanisław Jodłowski wyjaśnia to zjawisko właśnie na przykładzie wyrazu historia, który przeszedł trzy następujące etapy: historYja (akcent na 2. sylabie od końca), histOryja (akcent na 3. sylabie od końca) historia (nieakcentowana samogłoska Y zanikła). Nie ulega jednak wątpliwości, że w dopełniaczu typu  pięć  kondygnacji // kondygnacyj,  kilka teorii // teoryj mamy do czynienia z obocznymi formami fleksyjnymi, należy je zatem czytać zgodnie z pisownią.

Marian Bugajski

Zaszufladkowano do kategorii Wymowa

Waterpolo i futsal w Lubuskiem

Opublikowany przez

Gorzowscy waterpoliści i mistrzostwa futsalu w Drezdenku – skąd się wzięły nazwy tych dyscyplin, o których piszą lokalne gazety?! Proszę o wyjaśnienie.

 waterpolo2

Waterpolo (wymowa: waterpolo lub łoterpolo) to międzynarodowe określenie na dyscyplinę sportową zwaną u nas piłką wodną. Jest to nazwa zapożyczona z języka angielskiego (water w ang. ‘woda’).

Futsal z kolei to inna nazwa halowej piłki nożnej. Nazwa ta pochodzi od portugalskiego futebol de salão i hiszpańskiego fútbol sala lub fútbol de salón i oznacza dokładnie ‘halowa piłka nożna’. Nie jest tajemnicą, że przejęte przez język portugalski i hiszpański słowo futbol wywodzi się z angielskiego i znaczy to samo, co piłka nożna.

Piotr Kładoczny

Byłem w ZUS-ie

Opublikowany przez

Który zapis jest poprawny: Byłem w Zusie, ZUS-ie, Zuś-e?

Zgodnie z zasadami zawartymi w Nowym słowniku ortograficznym PWN z zasadami ortografii i interpunkcji pod red. E. Polańskiego literowce i głoskowce zapisujemy wielkimi literami, np. ZUS (Zakład Ubezpieczeń Społecznych). Jeśli skrótowiec się odmienia, to wówczas końcówkę fleksyjną zapisujemy małą literą i oddzielamy ją od tematu łącznikiem, np. GOPR-u, ZUS-u. Po spółgłoskach miękkich oznaczanych dwuznakami, np. si, ni skrótowce zapisujemy w następujący sposób: ZUS-ie, PAN-ie.

Urszula Majdańska-Wachowicz

Kłopotliwe procenty

Opublikowany przez

Na początku roku zawsze mam problem z oddawaniem 1 %  podatku. Jak jest poprawnie: jednego procenta czy jednego procentu?

 logo_1procent2

Na to pytanie trzeba odpowiedzieć w sposób, którego internauci bardzo nie lubią – obie formy są poprawne. Można więc powiedzieć: „Prosimy o oddanie jednego procenta dochodów na działalność organizacji pożytku publicznego” lub  „Prosimy o oddanie jednego procentu dochodów na działalność organizacji pożytku publicznego”. Ta pierwsza forma dopełniacza jest bardziej zalecana i rozpowszechniona.

Dodać jednak należy, że jest to wyjątek. Bez liczebnika jeden wyraz ten przybiera w dopełniaczu formę procentu, np. „Ten typ piwa nie ma wysokiego procentu zawartości alkoholu”.

Jeszcze więcej problemów mamy z procentami w liczbie mnogiej, ponieważ – jak notuje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN – w połączeniu z liczebnikami oznaczającymi całości w mianowniku, dopełniaczu i bierniku, a w połączeniu z liczebnikami ułamkowymi w każdym przypadku, występuje tylko bezkońcówkowa forma procent. Natomiast w celowniku, narzędniku i miejscowniku wyraz ten przybiera odpowiednie końcówki przypadków. Mówimy więc na przykład o dwóch, trzech, czterech, pięciu procentach, a nie procent. 

Biorąc pod uwagę to, że również odmiana liczebników przysparza współcześnie użytkownikom polszczyzny wielu kłopotów, poprawne zestawianie ich z trudnym w deklinowaniu rzeczownikiem procent to twardy orzech do zgryzienia. Przekonali się o tym niejednokrotnie choćby przedstawiciele Głównego Urzędu Statystycznego czy Państwowej Komisji Wyborczej oraz ich słuchacze…

Magdalena Steciąg

Zaszufladkowano do kategorii Odmiana