Dlaczego liczba mnoga od słowa “rok” brzmi “lata”? Dlaczego akurat ta pora roku?

Co prawda używa się czasem zwrotów typu: “skończyła trzynaście wiosen”, ale dużo rzadziej i takie wyrażenie już w pewien sposób nacechowuje wypowiedź. Dlaczego więc lato?

W języku polskim występuje zjawisko supletywizmu. Polega ono na tym, że temat liczby pojedynczej wyrazu różni się od tematu liczby mnogiej (są etymologicznie niespokrewnione). Tak dzieje się właśnie w przypadku rzeczownika rok. Wyraz ten w liczbie mnogiej przybiera formę lata – lat (D.), latom (C.), lata (B.), latami (N.), latach (Msc.). Podobnie formę supletywną posiada rzeczownik człowiek – ludzie.

Lato to ‘pora roku’. Warto dodać, że dawną formą, dziś gwarową, jest latoś. Oznacza ona ‘tego roku, w tym roku’, stąd latosi – ‘tegoroczny’. Natomiast rzeczownik wiosna również oznaczający ‘porę roku’ posiada także znaczenie ‘rok życia człowieka’ (por. skończyć ileś wiosen). Jest to znaczenie książkowe (wyszukane, staranne), stąd wyczuwane nacechowanie (por. liczyć sobie ileś wiosen, przeżyć, umrzeć w którejś wiośnie życia).

Magdalena Idzikowska

Na zajęciach z języka litewskiego dowiedziałem się, że w tym języku zaimki mano i savo (mój i swój) nie mogą być używane wymiennie. Dla przykładu można powiedzieć: Spałem w swoim (nie: moim) łóżku – ta sama osoba jest właścicielem i wykonawcą czynności. Ty spałeś w moim łóżku – są to różne osoby. Czy w polszczyźnie panuje podobna zasada?

Swój to jest zaimek dzierżawczy używany zamiast zaimków: mój, nasz, twój, wasz, jego, jej, ich i odnosi się do przedmiotu należącego do osoby nazywanej w zdaniu przez podmiot. A więc np.: Jadę swoim (nie: moim) samochodem. Jednak ta zasada we współczesnej (mniej starannej) polszczyźnie jest nagminnie łamana. Wobec tego zdanie: Naprawiłem mój (zamiast swój) samochód w języku potocznym (mniej starannym) jest dopuszczalne.

Marian Bugajski