Co oznacza mór?

Mór pochodzi od prasłowiańskiego *morь i oznacza ‘to, co morzy, czyli to, co powoduje śmierć’.
Mór jest historyczną nazwą epidemii dżumy, które przechodziły przez Europę przez ponad 500 lat. Najbardziej dotkliwa i znana jest czarna śmierć z XIV w. W związku z tymi wydarzeniami używane są połączenia morowa zaraza, morowe powietrze i powiedzenie bać się czegoś jak moru.
Mór oznaczał ‚zarazę, klęski, powodujące masowe wymieranie ludzi i zwierząt’. W Słowniku Lindego czytamy, że mór to „nagłe umieranie między ludźmi i bydłem, osobliwie z głodu, przemorzenia, lub też morowego powietrza”.
Mór ma dwa znaczenia: historyczne (‘dżuma’) i nowsze (‘pomór bydła, świń lub innych zwierząt hodowlanych’).
Można zaryzykować stwierdzenie, że mór nie występuje we współczesnej polszczyźnie. Pozostały po nim dwa określenia: pomór i umór.

Monika Kaczor

Dlaczego mówimy klops na coś, co się nie udało?

Klops to synonim słowa pulpet. Jest określeniem oznaczającym ‚pojedynczy, duszony lub gotowany okrągły kotlecik z mięsa mielonego’ lub ‚całą dużą pieczeń z mielonego mięsa, podawaną na ciepło lub zimno’.
Klops podchodzi od niemieckiego czasownika klopfen ‘stukać, klepać, siekać, bić, rozbijać, rozłupywać’. Dawniej mięso nie było mielone, lecz siekane tasakiem na drobne kawałki.
‘Fiasko, klapa, niepowodzenie’ to polski dodatek do klopsa. Może przez analogię do pasztetu, który wskazuje na kłopotliwą sytuację, niespodziewaną nieprzyjemność, klops stał się synonimem porażki.

Monika Kaczor

Szanowna Poradnio, czy można powiedzieć wyjść z inicjatywą?

Można powiedzieć, że czyjąś inicjatywę podjęliśmy, z inicjatywą wystąpiliśmy lub wykazaliśmy się inicjatywą. Nie powiemy, że wychodzimy z inicjatywą lub okazujemy inicjatywę. Inicjatywa bezpośrednio łączy się z rzeczownikiem w dopełniaczu albo z przymiotnikiem. Wobec tego poprawną formą będzie inicjatywa pokojowa (a nie inicjatywa dla pokoju), inicjatywa zatrudnienia ludzi młodych (a nie inicjatywna na rzecz zatrudnienia ludzi młodych), inicjatywa wyremontowania drogi (a nie inicjatywa w wyremontowaniu drogi).

Monika Kaczor