Bułka chleba

Przebywając na wakacjach na Podlasiu, słyszeliśmy określenie bułka chleba. Czy jest ono poprawne?

Połączenie bułka chleba nie jest ani dziwaczne, ani niepoprawne. Używa się je właśnie na Podlasiu i na Kresach.
Bułka w znaczeniu ‘bochenek’ – w takim właśnie znaczeniu występuje to słowo w wyrażeniu bułka chleba. Znaczenie ‘bochenek’ jest bardzo stare, starsze niż obecne „bułkowe” znaczenie bułki.
Bułka to zdrobnienie od buła, choć można by się spodziewać, że buła jest zgrubieniem od bułka. Buła pochodzi od prasłowiańskiego bula – ‘coś okrągłego, kulistego’.
Z czasem bułą zaczęto określać ‘duży, okrągły bochen chleba’. Później znaczenie zaczęło się rozwarstwiać: buła i bułka zaczęły oznaczać ‘bochenek’ – i to znaczenie utrzymało się w regionach wschodnich. Zdrobniała bułka stała się nazwą delikatnego pieczywa specjalnego rodzaju, najpierw koniecznie okrągłego, potem o dowolnym kształcie.

Monika Kaczor

Morowa dziewczyna czy dziewczyna morowa?

Morowa dziewczyna czy dziewczyna morowa?

Morowa dziewczyna to taka do tańca i do różańca, taka, że można z nią konie kraść, równa babka.W pieśni powstańczej śpiewamy: Czuwaj wiaro i wytężaj słuch, pręż swój młody duch jak stal! Każdy chłopaczek chce być ranny… sanitariuszki – morowe panny, i gdy cię kula trafi jaka, poprosisz pannę – da ci buziaka – hej!

Natomiast dziewczyna morowa to zupełnie inna bajka … Dziewica morowa, zwana dziewicą moru, to personifikacja śmierci, zarazy, przede wszystkim dżumy. W literaturze przedstawiana jest jako wysmukłe dziewczę, ubrane w białe szaty, dzierżące jako atrybut zakrwawioną chustę. Taki opis znajdziemy w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza (Księga VIII – Zajazd):
„… a strażnicy botu
Widzieli jak przez smętarz szła dziewica moru,
Która wznosi się czołem nad najwyższe drzewa,
A w lewem ręku chustką zakrwawioną powiewa”.

Monika Kaczor

Gruszki na wierzbie

Skąd gruszki na wierzbie?

Mówimy gruszki na wierzbie, gdy mamy na myśli coś korzystnego i pożądanego, ale naszym zdaniem niemożliwego do osiągnięcia, niedającego się zrealizować.
Gruszkami na wierzbie były nazywane owoce gruszy wierzbolistnej – niewielkie, zielone, niesmaczne i niejadalne, ale apatycznie wyglądające i przypominające kształtem małe gruszki. Grusza wierzbolistna jest gruszą, ale nie owocową, tylko ozdobną. Uprawiana jest w ogrodach od końca XVIII w. Szczepi się ją na pniach gruszy pospolitej, ale wyglądam bardziej przypomina wierzbę: długie, wąskie listeczki są srebrzyste i podobne do wierzbowych (stąd przymiotnik w nazwie gatunkowej).

Monika Kaczor