Czy synonimem bezczelny może być czelny?

Współcześnie przymiotniki czelny i bezczelny to synonimy: znaczenie mają takie samo ‘nazbyt śmiały, zuchwały, arogancki’. Różnią się tylko nacechowaniem stylistycznym.
Bezczelny to słowo neutralne, czelny jest odbierane jako książkowe i nieco przestarzałe.
Bezczelny to przymiotnik notowany od II połowy XVIII w. Powstał od wyrażenia przyimkowego bez czoła, używanego jako frazeologizm o znaczeniu ‘bez wstydu’. Stąd znaczenie ‘bezwstydny, arogancki, zuchwały’.
Czelny – utworzony od samego rzeczownika czoło – jest znacznie starszy; był używany już w XV w., ale w zupełnie innym znaczeniu: ‘naczelny, celujący, przodujący, na czele będący (np. oficerowie czelni, czyli ci najznakomitsi; miasta czelne, czyli główne miasta) W tym znaczeniu czelny występował do połowy XIX w. Następnie został wyparty przez przymiotnik czołowy. Zrównanie znaczeniowe przymiotników czelny i bezczelny nastąpiło na skutek rozwoju semantycznego słowa czelny: od ‘naczelny, czołowy’ przez ‘nazbyt wysuwający się na czoło’ aż do ‘nieliczący się z nikim i niczym, nazbyt śmiały, arogancki’, a więc bezczelny.

Monika Kaczor