Jaki jest sens przysłowia: „Mamert Pankracy, mrozem ksiat poznaczy. Nie będzie łowocu i gwałt plewów w krocu”. Pojmuję sens ogólny, ale nie jestem w stanie przetłumaczyć tego przysłowia na język współczesny.
Przysłowia, którego dotyczy pytanie, nie notuje Nowa księga przysłów polskich. Są tam za to inne, wyrażające podobną treść, np.:
Gdy przed Pankracym przymrozek mocny się zdarzy, zimno wiosnę zwarzy,
Przed Pankracym nie ma lata, po Bonifacym mróz odlata,
Pankracy, Serwacy, Bonifacy chłodem się znaczą i zwykle płaczą,
Serwacy, Pankracy, Bonifacy – każdy swoim zimnem raczy.
Wszystkie przywołane przysłowia mówią o pogodzie w okolicy 12, 13, 14 maja, kiedy pojawiają się przymrozki i chłody. Patroni tych dni, tzw. zimni święci, czyli Pankracy, Serwacy i Bonifacy, zyskali miano zimnych ogrodników, przestrzegających, by powstrzymać się z pracami polowymi przynajmniej do połowy maja (15 maja panuje jeszcze „zimna Zośka”). Święty Mamert, którego Kościół przywołuje 16 maja, pełni tę samą funkcję w Niemczech, Szwajcarii i Holandii. Omawiana paremia mówi więc o tym, że zimni ogrodnicy grożą gospodarzom, że spiżarnie pozostaną puste, a w korcach zamiast ziaren będą plewy.
I jeszcze kilka objaśnień formy językowej:
1) ksiat to gwarowa postać fonetyczna leksemu kwiat;
2) łowocu – gwarowa postać wyrazu owocu; dochodzi tu do tzw. labializacji, czyli poprzedzenia słowa zaczynającego się samogłoską o elementem spółgłoskowym (to samo zjawisko widać w nazwie zespołu Golec uOrkiestra);
3) gwałt – czyli mnóstwo;
4) plewów – dawny dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika plewa, czyli ‘łuska ziarna, odpad’;
5) krocu – wyraz zawiera nieregularną przestawkę (zmianę sąsiadujących głosek) korcu (korzec ‘miara objętości substancji sypkich’).
Magdalena Hawrysz
